Ξαναζωντανέψτε τα ακριτικά νησιά

Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα. Ένα κομμάτι του Αιγαίου που τόσο εύστοχα ύμνησε ο Οδυσσέας Ελύτης στους στίχους του. Τα μικρά σχολεία της Ελλάδας, αποτελούν κοιτίδες πολιτισμού. Από τις πόρτες αυτών των μικρών κτιρίων, με τη λιτή αρχιτεκτονική, πέρασαν μαθητές και μαθήτριες, όταν ακόμη το Αιγαίο έσφυζε από ζωή. Τα περισσότερα από αυτά έχουν να εξιστορήσουν πολλές μικρές ή μεγάλες ιστορίες. Σήμερα, τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια συνεχίζουν να υφίστανται, αλλά με μικρότερη αίγλη και πολύ λιγότερους μαθητές. Κάποια δυστυχώς, χωρίς καθόλου μαθητές. Στέκουν μόνα τους, γυμνά και το πέρασμα του χρόνου διακρίνεται έντονα πάνω τους. Τα χρόνια πέρασαν, ο Ελλαδικός χώρος άλλαξε, εμείς οι ίδιοι αλλάξαμε ως άνθρωποι και ήρθε ίσως η ώρα τα μικρά σχολεία του Αιγαίου να ανακτήσουν ξανά την παλιά τους αίγλη και να δώσουν ζωή στα νησιά. Να μεταμορφωθούν. Πως μπορεί να γίνει αυτό; Θα ρωτούσε κάποιος. Στο ερώτημα αυτό μας απαντά ο κ. Θεόδωρος Σπαθόπουλος, συντονιστής της Επιτροπής Ακριτικών Νησίδων του ΙΗΑ, International Hellenic Association. «Πρέπει να βρεθεί τρόπος να επιστρέψει ο κόσμος στα μικρά νησιά. Οι δυσκολίες είναι πολλές. Αλλά τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. Σκοπός μας είναι να ευαισθητοποιήσουμε τον ιδιωτικό παράγοντα, το κράτος, τους ομογενείς μας και να βοηθήσουμε όλοι μαζί, με την τοπική κοινωνία στην επιστροφή ανθρώπων που γνωρίζουν τα νησιά. Που έχουν καταγωγή από αυτά…».

Τι είναι ο INTERNATIONAL HELLENIC ASSOCIATION (IHA);  Σύμφωνα με την ιστοσελίδα τους: Είναι ένας μη κερδοσκοπικός, , μη κυβερνητικός, μη κομματικός φορέας με έδρα το Delaware των ΗΠΑ. Ενώ τα μέλη του είναι διάσπαρτα σε ολόκληρο τον κόσμο.  Τα μέλη του ΙΗΑ ανέρχονται σε 4000 και προέρχονται κυρίως από την πανεπιστημιακή κοινότητα, είναι πρώην πρέσβεις, στρατηγοί, καθώς και εξέχουσες προσωπικότητες του πνευματικού κόσμου.  Το  INTERNATIONAL HELLENIC ASSOCIATION  αποτελείται από 14 επιτροπές  που ασχολούνται με εθνικά και πολιτιστικά θέματα. Και κάθε επιτροπή αποτελείται από έναν συντονιστή και 10/15 μέλη που ειδικεύονται στον τομέα και τους σκοπούς της επιτροπής. Σκοπός του ΙΗΑ είναι να ενώσει ηλεκτρονικά τον Ελληνισμό (Διασποράς και Ελλάδος) και να βοηθήσει την Ελλάδα. Ένα από τα προγράμματα αφορά και την ανάπτυξη των ακριτικών νησίδων.  Ο στόχος του προγράμματος, είναι να καταδείξει ότι με σωστή μεθόδευση, προγραμματισμό και προ πάντων συνεργασία μεταξύ της Πολιτείας, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της κοινωνίας των ενεργών πολιτών, είναι δυνατόν η προσπάθεια αυτή να αποτελέσει πρότυπο για την επίλυση του σύνθετου εγχειρήματος για ανάπτυξη και επανεγκατάσταση των εγκαταλειμμένων από το επίσημο κράτος τόπων. Οι Διαπόντιοι νήσοι, οι Αρκιοί, η Ψέριμος και η Τέλενδος είναι κάποια από τα νησιά  που παίρνουν μέρος σε αυτό το δύσκολο άλλα όχι ακατόρθωτο εγχείρημα. 

Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται στον Ελλαδικό χώρο μια τέτοια προσπάθεια για να ανοίξουν σχολεία και να αυξηθούν οι κάτοικοι του. Το 1994 όταν υφυπουργός Εθνικής Άμυνας ήταν ο Μανώλης Μπεντενιώτης, υπήρχε ένα σχέδιο-μελέτη, που προέβλεπε την κατοίκηση σε πρώτη φάση 18 μικρών νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Επίσης προέβλεπε να φυτέψουν σε κάθε νησί δέντρα και φυτά που θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν σ’ αυτές τις περιοχές. Ενώ παράλληλα, θα εγκαθιστούσαν ζώα ή πουλιά που θα μπορούσαν να αναπαραχθούν και να επιβιώσουν, δημιουργώντας ένα οικοσύστημα. Το πρόγραμμα είχε μεγάλη ανταπόκριση εκείνη την εποχή.  Η μελέτη όμως αυτή τελικά δεν προχώρησε. Λίγο αργότερα ακολούθησαν τα επεισόδια στα Ίμια. Και το επίδοξο σχέδιο του τότε υπουργού μπήκε στο αρχείο.

Επιστερέφοντας στο σήμερα… Από τότε, ελάχιστα πράγματα προχώρησαν. Κι όσα προχώρησαν έγιναν χάριν της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, του φιλότιμου κάποιων ανθρώπων αλλά και του στρατού. Οι τελευταίοι, στέκονται πάντα δίπλα στους νησιώτες και είναι αυτοί που στηρίζουν τις ανάγκες τους και βοηθούν την ψυχολογία τους ανά πάσα στιγμή.

 

 

 

Ποιο είναι λοιπόν το πλάνο του IHA; Ο IHA έχει επικοινωνία και δραστηριοποιείται με ομογενείς. Με την τοπική κοινωνία αλλά και με το ίδιο το κράτος. Θέλουν να βοηθήσουν οικογένειες να επιστρέψουν στα μικρά νησιά, κυρίως πολύτεκνες οικογένειες που κατάγονται από την περιοχή ή από τα γύρω νησιά και που επιθυμούν να δημιουργήσουν και να εξελιχθούν σε αυτά. Ήδη έχει σταλεί επιστολή στην ανώτατη συνομοσπονδία πολυτέκνων Ελλάδος με σκοπό την  προσέλκυση πολύτεκνων οικογενειών για εγκατάσταση  και μακροχρόνια παραμονή σε ακριτικές νησίδες του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους.  «Πιλοτικά, ξεκινάμε με το νησί των Αρκιών. Με τη βοήθεια της Δασκάλας του νησιού, της Μαρίας Τσιαλέρας, προσπαθούμε και δραστηριοποιούμαστε πάνω στο πιλοτικό μας σχέδιο..». Μας λέει ο κ. Σπαθόπουλος και συνεχίζει: «Το πιο δύσκολο κομμάτι του προγράμματος, είναι να βρεθούν οικογένειες που θέλουν να σταθούν στα πόδια τους. Το πρόγραμμα μας είναι ανταποδοτικό. Σκοπός μας δεν είναι να δώσουμε στις οικογένειες ένα «επίδομα-βοήθημα», αυτό είναι το πιο απλό. Σκοπός μας είναι να αλλάξουμε τη φιλοσοφία των ανθρώπων και να τους βοηθήσουμε να αναπτυχθούν στη νέα τους γη. Εξασφαλίζοντας αρχικά τα βασικά. Συμπεριλαμβανομένου και της στέγης, διότι στα περισσότερα νησιά δεν υπάρχουν σπίτια για να διαμείνουν οι οικογένειες. Οι κατοικίες που υπάρχουν είναι ιδιωτικές.  Και εν συνεχεία να αναπτυχθεί και το ίδιο το νησί…»

 

 

Οι στόχοι του πιλοτικού προγράμματος υπάρχουν και στη σελίδα του IHA είναι: Εγκατάσταση κατά προτίμηση 4 απόρων πολύτεκνων  οικογενειών  (2 σε ΔΙΑΠΟΝΤΙΟΥΣ και 2 σε ΑΡΚΙΟΥΣ). Εξασφάλιση κατοικίας. Δημιουργία συνθηκών αυτοαπασχόλησης. Παροχή επιδόματος για 4 χρόνια (τρόφιμα, σχολικά είδη κλπ). Παροχή ιατρικών υπηρεσιών και σχολικών μέσων. Μακροπρόθεσμος στόχος (διάρκεια 12 έτη): Επαναφορά σε πληθυσμιακές συνθήκες του πρόσφατου παρελθόντος: Εγκατάσταση περί τις 100 οικογένειες σε Διαπόντιους και Αρκιούς. Με τη στήριξη της επιτροπής θα Εξασφαλιστούν  χώροι κατασκευής νέων καταλυμάτων σε συνεργασία πάντα με το Δήμο, την Εκκλησία και ιδιωτικούς φορείς. Και εν συνεχεία με τη συνεργασία της Περιφέρειας, τον Δήμο Πάτμου και τους άλλους κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς, να δημιουργηθούν νέες υποδομές (νερό, ηλεκτρισμός, επέκταση σχολικού κτηρίου, βελτίωση τηλεπικοινωνιακών και συγκοινωνιακών υποδομών, κλπ.). Και επιπλέον τη δημιουργία θέσεων εργασίας/προσέλκυση υποψηφίων επενδυτών.

Η δημογραφική εξέλιξη των Αρκιών σύμφωνα με τα στοιχεία του IHA. Το νησί των Αρκιών βρίσκεται Βορειοανατολικά της Πάτμου και πολύ κοντά στο βόρειο άκρο των Λειψών. Τις δεκαετίες 1940-1960 οι Αρκιοί είχαν πληθυσμό περίπου 100 κατοίκων. Οι οικογένειες ήταν κατά κύριο λόγο πολύτεκνες (6-10 παιδιά η κάθε μία). Η απογραφή του 2001 ανέφερε 50 κατοίκους,  το 2011 μόνο 44. Και το 2019 οι κάτοικοι περιορίστηκαν στους 35. Οι ντόπιοι στην πλειονότητά τους είναι ηλικιωμένοι και δυστυχώς νεαρά άτομα δεν προσελκύει καθόλου το νησί, λόγω της έλλειψης προοπτικών εργασίας, μη ύπαρξης ιατρού, δίχως ιερέα. κ.α.. Μέσα στην δεκαετία 1955-1965 πάρα πολλές οικογένειες του νησιού μετανάστευσαν στην Αμερική και στην Αυστραλία, ώστε να βρουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης-ανάπτυξης.  Επίσης πολλοί κάτοικοι βρίσκονται διασκορπισμένοι στα γύρω νησιά και άλλοι ζουν μόνιμα στην Αθήνα. Τα καλοκαίρια ο πληθυσμός του νησιού αυξάνεται.

 

 

Το δημοτικό σχολείο του νησιού, το μοναδικό κρατικό κτίσμα-υπηρεσία που υπάρχει σήμερα, λειτουργούσε κατά την διάρκεια της Κατοχής – ανεπίσημα, δηλ. χωρίς επίσημη ίδρυση του – , με 25 περίπου μαθητές έως και το 1965 περίπου. Τότε στεγαζόταν μέσα στον Ιερό Ναό της Παναγιάς, στο παλαιό Άνω Χωριό. Το 1965 άρχισε να κτίζεται το σημερινό κτίριο, το οποίο ως το 1985 φιλοξενούσε μέχρι και 9 μαθητές. Τα τελευταία 3 χρόνια λειτουργεί μόνο με έναν μαθητή, λόγω του ότι δεν υπάρχουν οικογένειες με παιδιά στο νησί και στηρίζεται χάριν στις προσπάθειες των εκάστοτε δασκάλων.  Το Δημοτικό Σχολείο Αρκιών μπορεί να υποδεχτεί άνετα άλλους 20 μαθητές και επίσης μπορεί να ζητηθεί και η ίδρυση Νηπιαγωγείου, καθώς επίσης και Γυμνασίου, αν ο αριθμός των μαθητών αυξηθεί.

Κλείνοντας τη συνομιλία μας με τον κ. Σπαθόπουλο, μας επισημαίνει για άλλη μια φορά ότι για να μπορέσει το πρόγραμμα να επιτύχει πρέπει να βρεθούν κατάλληλες οικογένειες, «άνθρωποι που θέλουν να σταθούν στα πόδια τους»… Μάλιστα μας τονίζει με θαυμασμό ότι στο νησί της Ψερίμου, γεννήθηκε το 2020 ένα παιδί. Και ο IHA ανέλαβε συμβολικά για ένα χρόνο τα έξοδα του.

 

 

Ο Σακελλάρης Μαύρος και η Κυραψηλή Σάντου-Μαύρου, κάτοικοι της Ψερίμου έφεραν στον κόσμο, στις 3 Ιανουαρίου του 2020 το πρώτο τους παιδάκι, και το μικρότερο μέλος της οικογένειας της Ψερίμου. Το όνομα του Πανορμίτης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ότι οι νέοι που έχουν καταγωγή από το νησί της Ψερίμου επιλέγουν να διαμείνουν σε αυτό και να δημιουργήσουν οικογένεια.  Η Νομική και ο Μιχάλης είναι ένα ακόμη παράδειγμα. Ζουν στην Ψέριμο αν και οι συνθήκες το χειμώνα είναι αρκετά δύσκολες και στις 18  Νοέμβριου του 2019 απέκτησαν κι αυτοί ένα παιδάκι. Πέρασαν ήδη δύο χρόνια που δημοσιεύσαμε την ιστορία της Ευδοκίας και του Λευτέρη Πιζάνια (https://www.humanstories.gr/to-dikaioma-tis-epilogis/ ) και της προσπάθειας τους να ευαισθητοποιήσουν το κράτος για να ανοίξει ξανά το σχολείο στο νησί. Δυστυχώς, όπως μας λένε και οι ίδιοι: «Δεν άλλαξε τίποτα απολύτως. Δεν έγινε καμία προσπάθεια…». Παρόλα αυτά τα νέα ζευγάρια της Ψερίμου συνεχίζουν να ελπίζουν.

 

 

• Η κεντρική φωτογραφία είναι του Demetrios Ioannou, Photojournalist | Documentary