Συλλέγοντας ανθρώπινες ιστορίες
Ο Τάσος, αισθάνεται δέος όταν αντικρίζει κατάματα τον Ελληνικό Πολιτισμό. Ασχολείται με την έρευνα από το 2000 και η επαφή του με τον άνθρωπο είναι γοητευτική, μαγική και εκστασιακή. «Η ιδιοσυγκρασία και το ήθος των ανθρώπων με έχουν κάνει να σκέφτομαι πολύ διαφορετικά. Να αντιμετωπίζω τον άνθρωπο ως άνθρωπο. Να βλέπω την ζωή πιο ανθρωπολογικά. Η κοινωνικότητα και πολλές φορές η ακοινωνησία, των διαφορετικών και διαφόρων ανθρώπων εμένα προσωπικά με οδηγεί σε ένα απίστευτο όνειρο…» Μας λέει ο Τάσος Κυριακίδης στο humanstories.gr.
Ο Τάσος κατάγεται από τους Φιλίππους Καβάλας κι έχει προσφυγική καταγωγή. Αλλά αυτό το διάστημα διαμένει στο νησί των Ιπποτών, τη Ρόδο. Από παιδί, του άρεσε να ακούει ιστορίες παλαιοτέρων ανθρώπων. Ήταν κάτι που προκαλούσε το ενδιαφέρον του. «Θυμάμαι, όταν ήμασταν (με τον αδελφό μου) μικρότεροι των δέκα ετών να πηγαίνουμε το γάλα, το οποίο άρμεγε ο παππούς μας, σε ανθρώπους πρόσφυγες ‘Α γενιάς οι οποίοι δεν γνώριζαν την Ελληνική γλώσσα, παρά μόνο την τουρκική. Αυτό εμένα με εντυπωσίαζε και μου δημιουργούσε πολλά ερωτήματα που εν καιρώ λύθηκαν. Όπως φερ’ ειπείν γιατί δεν μιλάνε Ελληνικά; Γιατί φοράνε ποδιές, μαντήλες…; Και πολλές άλλες ερωτήσεις. Άρα, θα μπορούσα να πω ότι η εμπλοκή μου με την λαογραφική έρευνα άρχισε από τα παιδικά μου χρόνια, ξεκίνησε από μια απλή περιέργεια». Μας λέει ο Τάσος και συνεχίζει: «Η συλλογή ιστοριών δεν είναι καθόλου δύσκολη αρκεί πρωτίστως να αγαπάς αυτό που κάνεις, να σέβεσαι την διαφορετικότητα του άλλου ανθρώπου που έχεις απέναντί σου. Όσον αφορά όμως την εγκυρότητα των συλλεχθέντων πληροφοριών εκεί τα πράγματα αλλάζουν κατά πολύ. Ο απέναντί μας παύει να είναι ο παππούς μας, η θεία μας ή ο γείτονάς μας. Είναι το υποκείμενο σε μια έρευνα. Αντικειμενικότητα, αποστασιοποίηση και πιστή καταγραφή/αναγραφή των λεγομένων του ερωτηθέντος. Κατά το παρελθόν μεγάλοι λαογράφοι έχουν εκδώσει διάφορα σχεδιαγράμματα και οδηγίες για το πώς οφείλουμε να πράττουμε μια επιτόπια έρευνα. Για την εγκυρότητα της έρευνας, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Δεν είναι παιδική χαρά «άντε πάμε να ρωτήσουμε για το τάδε». Όχι, πριν πάμε να ρωτήσουμε το οτιδήποτε πρώτα πρέπει να ξέρουμε τι και πως θα ρωτήσουμε κάτι. Συνήθως απλοί ερασιτέχνες συλλέχτες (συλλέχτες και όχι λαογράφοι) στοιχείων λαϊκού πολιτισμού κάνουν ανεπανόρθωτα λάθη, και εκ του αποτελέσματος και αναπόφευκτα οδηγούνται σε λάθος συμπεράσματα. Έπειτα προκαλείται σύγχυση. Ο Anthony Montgomery Ιρλανδός ψυχολόγος είχε πει σχετικά με την έρευνα στις κοινωνικές επιστήμες: «Η πραγματοποίηση μιας καλής μελέτης προϋποθέτει να είμαστε τόσο επιστήμονες, όσο και «καλλιτέχνες». Εννοώντας, πως πρέπει να κατέχουμε τόσο τεχνικές γνώσεις όσο και να είμαστε ικανοί να ερμηνεύουμε τις έρευνες».
Ο ρόλος του Λαογράφου
Ο ρόλος του λαογράφου είναι να παρατηρεί, να καταγράφει, να προτείνει και να βγάζει συμπεράσματα από τον εκάστοτε τόπο που πέρασε. «Διέμενα επί τέσσερεις μήνες στην Καμπούλ του Αφγανιστάν, όπου κατέγραψα την κοινωνική ζωή των Αφγανών όσο φυσικά μου δινόταν η δυνατότητα αυτή. Επί τέσσερεις μήνες στο Ουρόσεβατς του Κοσσόβου. Εκεί συνάντησα γάμο Κοσσοβάρων Αλβανών. Οι σφαίρες από τα καλάζνικοφ ακόμη ηχούν στα αυτιά μου. Ένας λαογράφος επομένως πρέπει συνεχώς να καταγράφει. Να είναι σε επαγρύπνηση. Η καταγραφή, πρέπει να γίνεται ενώπιος ενωπίω. Ο ένας αντίκρυ στον άλλον. Επίσης κατ’ οίκον και σε ιδιαίτερες περιπτώσεις σε συλλογικότητα». Μας εξηγεί ο Τάσος και συνεχίζει: « Επειδή όμως η τεχνολογία εξελίσσεται και η Λαογραφία δεν είναι μια στατική επιστήμη, έχουμε προσαρμογές και στον τομέα της επιτόπιου καταγραφής. Είναι αυτός ο τομέας της Λαογραφίας που τα τελευταία ιδίως χρόνια έχει αναπτυχθεί κατά κόρον και ονομάζεται Ψηφιακή Λαογραφία. Ένα πολύ αξιόλογο πρόγραμμα, από έναν αξιόλογο εισηγητή, είναι αυτό του φορέα Μαγνήτων Κιβωτός, με υπεύθυνο τον κ. Αλ. Καπανιάρη. Διεξοδικό, εμπεριστατωμένο, πληθωρικό και απολαυστικό πρόγραμμα. Κατά την ταπεινή μου άποψη δεν θα πρότεινα αυτήν την μέθοδο σε κάποιον ο οποίος δεν έχει μεγάλη πείρα στην φυσικά επιτόπια έρευνα. Στην φυσική έρευνα, έχεις χρόνο αντιδράσεως, ίσως κακώς κειμένων, και την ευκαιρία πολλών διευκρινιστικών ερωτήσεων. Ενώ στις μεθόδους της Ψηφιακή Λαογραφίας, όπως είναι η βιντεοκλήση, η τηλεφωνική κλήση κ.α. πρέπει να είσαι έμπειρος στην καταγραφή, ώστε να είσαι πολύ εύστοχος στις ερωτήσεις και σύντομος, διότι όσο να ‘ναι άλλο να κάθεσαι στον καναπέ και να σε ρωτάνε (τον βλέπεις και σε βλέπει) και άλλο μέσω τηλεφώνου, που σαφώς κουράζει…».
Οι ανθρώπινες ιστορίες πάντα εντυπωσιάζουν, η αφήγηση τους δημιουργεί έντονα συναισθήματα μία τέτοια ιστορία θυμάται και μας αναφέρει εδώ ο Τάσος. «Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ιστορίες ανθρώπων από την μικρασιατική καταστροφή των Ελλήνων. Μια εξ αυτών θα σας αναφέρω, η οποία προέρχεται από το βιβλίο μου ‘’Λαϊκαί Αυτοβιογραφίαι και Ιστορίαι εν Φιλίπποις’’. Η δεύτερη γυναίκα του κ. Άνθιμου Χ. βρήκε τραγικό τέλος μετά από ψεύτικες υποσχέσεις των τούρκων. Οι τούρκοι την εποχή των διωγμών υποσχέθηκαν ότι όποιος Ορθόδοξος Έλληνας δώσει 150 χρυσές λύρες τούρκικες θα σώσει την οικογένειά του. Έτσι ο κ. Άνθιμος έστειλε την γυναίκα του και τον οχτάχρονο υιό του να προσκομίσουν το παραπάνω ποσό ώστε να γλυτώσουν την σφαγή. Μόλις λοιπόν παρέδωσαν τα χρήματα στους τούρκους, αυτοί αντί να τους αφήσουν ως όφειλαν, τους σκοτώνουν ακαριαία και βάναυσα.
Ο κ. Άνθιμος μόλις πληροφορείται τα δυσάρεστα νέα πήρε τον αδελφό του Αγαθάγγελο και ανέβηκαν στην σκεπή ενός σπιτιού, ώστε να σωθούν. Κατά την διάρκεια της νυκτός καθώς αναπαυόντουσαν τους εφανίσθη ένας ‘’καβαλάρης’’, τους προμηνύει και τους παρακινεί να σηκωθούν να φύγουν αμέσως. Έφυγαν τρομαγμένοι. Το πρωί οι τούρκοι βάλανε φωτιά το σπίτι. Τα δύο αδέλφια κρύφτηκαν σε ένα μεταλλείο της πόλης Μερζιφούντα, όπου αντίκρισαν ένα Έλληνα σκοτωμένο και πεταμένο. Δεν υπήρχε φως και έκοβαν από το πεθαμένο κομμάτι-κομμάτι για να ανάψουν λίγη φωτιά… Έφυγαν από εκεί και πήγαν στο σπίτι ενός γείτονα. Μόλις τους είδε ο γείτονας είπε τη γυναίκα του να φέρει το τσεκούρι. Παρεμπιπτόντως με τον ίδιο γείτονα είχαν χρόνιες φιλίες και καλές επαφές γειτονίασης. Κυνηγημένοι από τον «καλό» γείτονα πήγαν και κρύφτηκα στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια. Εκεί τους υποδέχτηκαν τα παιδιά του Ανθίμου, Σωκράτης και Αγάπιος. Μια από τις πολλές συγκινητικές ιστορίες που δεν μπορείς εύκολα να ξεχάσεις, ιδίως όταν την ώρα που περιγράφεται ο περιγράφων δακρύζει».
«Διαλαλήματα, μικροπωλητές και επαγγέλματα που χάθηκαν» με αναφορά στους Φιλίππους Καβάλας. Μόλις ήρθε σε ψηφιακή μορφή το εξώφυλλο και οπισθόφυλλο του νέου συγγράμματός του Τάσου. Σε λίγες μέρες θα είναι διαθέσιμη πλέον και η έντυπη μορφή του.
Tέλικά τι προσφέρει η τριβή με τη Λαογραφία; «Ένα ενδεχόμενο δίδαγμα που ίσως αποκομίσω από την τριβή μου με την Λαογραφία είναι η/οι γνώση/εις που σε προσφέρουν οι άνθρωποι. Γενικότερα θα τολμούσα να πω που σου προσφέρει το έδαφος, ο χώρος και ο χρόνος από μια τέτοια επαφή…». Τελειώνει ο Τάσος.
