Στις υπόγειες γειτονιές της Θεσσαλονίκης
Στους 9 από τους 12 σταθμούς του μετρό, βρέθηκαν αρχαιότητες. Η Αρχαιολογική υπηρεσία το 2004 είχε προειδοποιήσει τους υπευθύνους, να μην ξεκινήσουν την χάραξη του μετρό επάνω στον άξονα που σημείωνε η εφορία. «Είναι πιθανή η αποκάλυψη δημόσιων κτισμάτων με σημαντικά αποτελέσματα για την ιστορία και την τοπογραφία της πόλης. Λείψανα που πιθανώς να σχετίζονται με τη διασταύρωση του decumanus maximus με τον κεντρικό cardo, με το Χαμτζά Μπέη Χαμάμ, το Μπεζεστένι, και το μεσαιωνικό ξενοδοχείο της πόλης επί του οποίου έχει αναγερθεί το Καραβάν-Σεράι». Έλεγαν οι αρχαιολόγοι, σύμφωνα με αυτά που αναφέρει το βιβλίο «Μετρό-ντας την Ιστορία της Θεσσαλονίκης», το οποίο αποτελεί μια κοινή έκδοση του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών – ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε. με το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης. Αυτό όμως που δεν γνώριζαν τότε οι αρχαιολόγοι, ήταν πόσο εντυπωσιακά ήταν τα ευρήματα. Η υπόγεια Θεσσαλονίκη, κρύβει έναν πολύ μεγάλο θησαυρό. Σε αυτήν την υπόγεια Γειτονιά που βρίσκεται ακριβώς κάτω από την σύγχρονη πόλη, ξεναγηθήκαμε και γνωρίσαμε άγνωστες μικρές ιστορίες με τη βοήθεια του ξεναγού Ιωάννη Κιουρτσόγλου. Ήταν Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2020 όταν αποφάσισα να παρακολουθήσω την ξενάγηση στην υπόγεια πόλη «sub terra πόλις» X . Ο Ιωάννης ανήκει στο Κίνημα Πολιτών Θεσσαλονίκης που δραστηριοποιούνται για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σκοπός της Κίνησης Πολιτών και των δωρεάν ξεναγήσεων που πραγματοποιούνται πολύ συχνά τον τελευταίο καιρό στην πόλη, είναι να ενημερωθεί η κοινή γνώμη. Να μάθουν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης τη σπουδαιότητα των ευρημάτων. Και εν συνεχεία, να θέσουν τη Θεσσαλονίκη στο κέντρο του σύγχρονου πολιτιστικού χάρτη. Όχι μόνο του τουριστικού χάρτη αλλά κυρίως του επιστημονικού. Έτσι, ώστε να γίνει η Θεσσαλονίκη πόλος έλξης επιστημόνων. Δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο τέτοιο εύρημα σε σταθμό μετρό που ταυτόχρονα να αναδεικνύει την ιστορία της πόλης.
«Η Αρχαία Γειτονιά της Θεσσαλονίκης δημιουργούσε ένα τρίγωνο…» και το ταξίδι στο χρόνο ξεκινάει. Σημείο συνάντησης η Αρχαία Ρωμαϊκή Αγορά: « Ήταν πάρα πολύ μεγάλη Αγορά. Μαρμαροστρωμένη. Όλα ήταν επενδυμένα με μάρμαρο. Εξαιρετικό υλικό με το οποίο κτίστηκαν στην πρωτοχριστιανική εποχή, τα πρώτα κτιριακά συγκροτήματα της πρωτοχριστιανικής περιόδου. Γίνεται λοιπόν ανακύκλωση του υλικού της Ρωμαϊκής αγοράς, και χάνει η αγορά το χαρακτήρα της. Ενώ το ωδείο, από σημείο καλλιτεχνικής έκφρασης και πολιτικής ζωής γιατί ήταν και βουλευτήριο, μετατρέπεται σε σημείο συγκέντρωσης των όμβριων υδάτων της βροχής. Το ίδιο συμβαίνει και στην αρχαία αγορά της Θεσσαλονίκης. Τα καταστήματα και κυρίως οι αποθήκες τους γίνονται σημεία συγκέντρωσης όμβριων υδάτων, οπότε με αυτόν τον τρόπο συγκεντρωνόταν το νερό της πόλης.
φωτο: humanstoriesgr
Το Ωδείο σε μήκος έφτανε στην οδό του Αγνώστου Στρατιώτη, μάλιστα πάνω στο δρόμο, οι αρχαιολόγοι άφησαν το αποτύπωμα του ωδείου για να μας δώσουν τη διάσταση του μνημείου. Ενώ το ύψος του έφτανε τα μπαλκόνια του πρώτου ορόφου των πολυκατοικιών. Ήταν ένα εντυπωσιακό κτίριο των ρωμαϊκών χρόνων, ενώ σύνολο ψηφιδωτών διακοσμούσε τους διαδρόμους και τις στοές της αρχαίας αγοράς της Θεσσαλονίκης. Στην πλευρά της εισόδου, υπήρχε μια σάουνα. Ένα οβάλ κτίριο, σε ένα συγκρότημα των ελληνιστικών χρόνων. Από τα αρχαιότερα συγκροτήματα που σώζονται μέσα στη Θεσσαλονίκη αυτή τη στιγμή, που μαζί με μία πισίνα και χώρους εστίασης ήταν το σημείο διασκέδασης των Θεσσαλονικέων μέσα στο πλαίσιο της αρχαίας αγοράς.
φωτο: humanstoriesgr
Την περίοδο της χούντας το υπουργείο Δικαιοσύνης ήθελε να χτίσει το δικαστικό μέγαρο στην αρχαία αγορά καταστρέφοντας τον αρχαιολογικό χώρο. Ευτυχώς η άποψη αυτή δεν επικράτησε» εξιστορεί ο ξεναγός μας.
Πολυθεϊσμός
Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντοτε –και συνεχίζει να είναι παρά τα όσα λέγονται- μια ανοικτή πόλη. Μια πολυπολιτισμική και πολυθεϊστική πόλη. «Την Ρωμαϊκή εποχή κυρίως υπήρχε στη Θεσσαλονίκη πολυθεϊσμός. Κάπου στο ιστορικό κέντρο της πόλης υπήρχε μία γειτονιά όπου κατοικούσαν άνθρωποι που λάτρευαν το θεό Διόνυσο. Πολύ πριν τις χριστιανικές λιτανείες σε αυτή τη γειτονιά έκαναν περιφορές μεγάλων φαλλών – φαλοφορίες. Οι άνθρωποι αυτοί κατοικούσαν στη γειτονιά που την έλεγαν απλά Φαλλός. Μετά το πέρασμα στο χριστιανισμό, η γειτονιά άλλαξε ονομασία, αλλά και για να μη χάσουνε τη σύνδεση τους με την παλαιά παράδοση η γειτονιά Φαλλός μετατρέπεται σε Ομφαλό» είπε σε κάποια στιγμή της ξενάγησης ο Ιωάννης Κιουρτσόγλου.
Έχει την ικανότητα να μας ταξιδεύει. Περισσότεροι από 100 άνθρωποι συνωστιζόμαστε γύρω του. Κρεμόμαστε κυριολεκτικά από τα χείλη του. Μας συστήνει την ίδια μας την πόλη. Ή μάλλον καλύτερα μας συστήνει τις πόλεις που βρίσκονται σε επίπεδα κάτω από την πόλη που κατοικούμε. Η εμπειρία αυτή σε κάνει να αισθανθείς την ματαιότητα των πραγμάτων. Όταν ένας τόσο σημαντικός κόσμος είχε θαφτεί κάτω από τόνους τσιμέντου και κάτω από την άχαρη πόλη που σχηματίζεται στην περιοχή του σταθμού της Βενιζέλου.
«Στο σταθμό της Αγίας Σοφίας οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν συγκρότημα κατοικιών με ιδιωτικό λουτρό ενώ στην ίδια περιοχή βρέθηκε ένα κρηναίο οικοδόμημα, ένα μεγάλο σιντριβάνι» συνεχίζει την ξενάγηση ακούραστος και παθιασμένος. «Ιδιαίτερο εύρημα που βρέθηκε στην περιοχή ήταν και το φυλακτό που μιμείται χειρονομία που λέγεται fica, για να διώχνει το κακό μάτι Ρωμαϊκών χρόνων. Η fica ήταν Φτιαγμένη από χαλκό. Έναν αιώνα αργότερα αυτό το φυλακτό είχε αντικατασταθεί από ένα άλλο φυλακτό. Τον σταυρό. Που φτιάχτηκε στα εργαστήρια χαλκωματάδων.
H διασταύρωση που είναι Κάθετος της Πλάτωνος Cardo, με τη σημερινή Εγνατία decumanus maximos, χρονολογείται ως διασταύρωση από τον 3ο αιώνα π.Χ. Όταν μιλάμε για Εγνατία δεν αναφερόμαστε στην Εγνατία οδό. Πάνω στον κεντρικό δρόμο βρέθηκαν σπίτια πολυτελείς κατασκευές οικιών. Αξιωματούχων και Επισήμων με ψηφιδωτά.
Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο «Μετρό-ντας την Ιστορία της Θεσσαλονίκης»
Στο σταθμό Σιντριβανιού Βρέθηκαν 2.900 τάφοι από τον 3ο αιώνα π.Χ. με την ίδρυση της Θεσσαλονίκης μέχρι τον 4ο και 5ο αιώνα μ.Χ.. Οι τάφοι αυτοί έδωσαν σημαντικά και διαφορετικά ευρήματα. Στην περιοχή Φλέμινγκ με Δελφών, βρέθηκε κοιμητήριο σε μια περιοχή αρκετά μακριά από το κέντρο της Θεσσαλονίκης, Ρωμαϊκών χρόνων. Δεν βρέθηκε ο οικισμός των ανθρώπων. Οι τάφοι όμως, δώσανε εντυπωσιακά ευρήματα. Η πολυπολυτισμικότητα της πόλης της Θεσσαλονίκης διαφαίνεται ακόμη και στους τάφους.
Στη διασταύρωση της Βενιζέλου βρέθηκε μία τοξωτή κατασκευή (σαν την καμάρα). Από αυτήν διασώζονται σήμερα μόνο οι βάσεις της. Στο σύνολο τους 12 από τις 16 βάσεις. Επίσης σώζεται κι ένα επιδαπέδιο παιχνίδι με ζάρια και πιόνια. Ήταν μια ολόκληρη γειτονιά τότε. Με δρόμο και πάρα πολλά εργαστήρια στα οποία βρέθηκαν οι εγκαταστάσεις των χαλκωματάδων με ένα μεγάλο αριθμό αντικειμένων φτιαγμένα από χαλκό. Μάλιστα ο Ιωάννης Καμινιάτης μιλάει στο χρονικό της Άλωσης από τους Σαρακηνούς Άραβες το 904 για τον δρόμο της Θεσσαλονίκης: «Ήταν πιο εύκολο να μετρήσεις κόκκους άμμου από τι τον κόσμο στο δρόμο της Θεσσαλονίκης». Δρόμο σύμφωνα με τον οποίο οι Θεσσαλονικείς μπορούσαν να βρουν αντικείμενα που ποτέ ξανά δεν είχανε βρει στη ζωή τους. Ο σταθμός της Βενιζέλου έδωσε επίσης κάτι πολύ σπάνιο. Χρυσά νομίσματα που δεν μπορεί να βρει κάποιος εκτός τάφων. 50.000νομίσματα από τα συνολικά 300.000 αντικείμενα που βρέθηκαν κατά της ανασκαφές της Θεσσαλονίκης. Στα εργαστήρια χαλκωματάδων βρέθηκαν αντικείμενα, μήτρες και εργαλεία. Τα πήλινα αντικείμενα τα κρεμούσαν σε πήλινα τσιγκέλια και τα ψήνανε σε φούρνους. Έσφυζε ο δρόμος από ζωή, οι ζωές και οι πνοές των ανθρώπων ήταν ο χαρακτήρας του δρόμου».
Κλείνοντας την ξενάγηση, ο Ιωάννης, τόνισε για άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα των ευρημάτων. “Η Αρχαία Γειτονιά είναι ένα κοσμικό έργο. Σε αυτό λάμβαναν χώρα πολύ σημαντικά γεγονότα. Όπως λιτανείες, περιφορά εικόνων. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης τον 4ο αιώνα μ.Χ. δρούσαν αρχιτέκτονες και τεχνίτες της Κωνσταντινούπολης. Αυτός ο δρόμος ενδέχεται να έχει κατασκευαστεί από τους μάστορες της Κωνσταντινούπολης”.
Στο ερώτημα του κόσμου πώς διατηρήθηκε αυτή η γειτονιά μέχρι σήμερα; Ο Ιωάννης, ο ξεναγός μας, μας λέει: «Οι σεισμοί και οι πυρκαγιές την έθαψαν με τέτοιο τρόπο που ουσιαστικά η γειτονιά δε γίνεται στρώμα καταστροφής αλλά στρώμα ζωής. Έτσι μπόρεσαν να διατηρηθούν».
