Όταν η δημοσιογραφία σε επιλέγει

Είναι 3 Δεκεμβρίου 2015 και στην Ειδομένη, βρίσκεται σε εξέλιξη o αποκλεισμός των συνόρων από τους πρόσφυγες που τους απαγορεύτηκε να περάσουν στην ΠΓΔΜ προκειμένου να συνεχίσουν το ταξίδι τους για τις βόρειες χώρες της Ευρώπης, μέσω της Βαλκανικής οδού.

Από τη μια μεριά, χιλιάδες πρόσφυγες από την Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν ανυπομονούν  να περάσουν την γραμμή των συνόρων.  Στη μέση, δυνάμεις της  ελληνική αστυνομίας, συγκρατούν τις δύο ομάδες.  Πίσω τους, μια έκταση μερικών τετραγωνικών είναι κενή.  Εκεί βρίσκονται οι εκπρόσωποι των ΜΜΕ, οι κάμερες και οι φωτορεπόρτερ και πιο πίσω, επάνω στο συρματόπλεγμα της συνοριακής γραμμής, μερικές δεκάδες πρόσφυγες που δεν έχουν δικαίωμα να συνεχίσουν το ταξίδι τους και μπλοκάρουν το πέρασμα.  Έχει αρχίσει να πέφτει το σκοτάδι, όταν κάτω από ένα πεύκο (το οποίο στην εξέλιξη της ιστορίας της Ειδομένης κόπηκε από την αστυνομία), ένας φωτορεπόρτερ, ο Δημήτρης Τοσίδης και μια νεαρή δημοσιογράφος, η Μαριάννα Καρακουλάκη, με τους υπολογιστές τους στέλνουν εικόνες και κείμενα για ό, τι συμβαίνει εκεί.  «Πόσο μπροστά από τη δική μας γενιά  είναι οι νέοι δημοσιογράφοι», αναρωτήθηκα, βλέποντας τους να γράφουν επιτόπου το ρεπορτάζ τους και να ετοιμάζουν τις φωτογραφίες τους, στη νεκρή ζώνη ανάμεσα σε δύο αντιμαχόμενες ομάδες. Αρκετές εβδομάδες μετά, όταν η αστυνομία της ΠΓΔΜ πετούσε δακρυγόνα στον προσφυγικό καταυλισμό της Ειδομένης, μιλώντας με την Μαριάννα μέσα στον χαμό, καλύπτοντας το ρεπορτάζ, μου είπε:  «Δεν σπούδασα δημοσιογράφος. Σπούδασα διεθνείς σχέσεις. Η δημοσιογραφία μου προέκυψε στην πορεία».

Η δημοσιογραφία προέκυψε στην Μαριάννα Καρακουλάκη, η οποία σπούδασε «Διεθνείς σχέσεις και οργανισμοί»  στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του πανεπιστημίου Αιγαίου στην Ρόδο,  κι έκανε μεταπτυχιακό με θέμα «Διεθνείς σχέσεις με εξειδίκευση στην διεθνή ασφάλεια» στο πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ.   Συνεργάζεται κυρίως με την Deutsche Welle αλλά και με άλλα ξένα κυρίως Μέσα.  Aν και Ελληνίδα, είναι όλως παραδόξως (το παράδοξο αφορά το απαρχαιωμένα καταστατικά των ελληνικών Ενώσεων Συντακτών) μέλος της Ένωσης Συντακτών της Μεγάλης Βρετανίας. Μαζί με τον Δημήτρη Τοσίδη, βραβεύτηκαν τον Απρίλιο του 2017 με το  3ο βραβείο στα Migration Media Awards στην κατηγορία Online καταγράφοντας για λογαριασμό της  Deutsche Welle  την προσπάθεια ομάδων μεταναστών, να βρουν τρόπο να «δραπετεύσουν» από την Ελλάδα για τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής που περνά από την πόλη της Θεσσαλονίκης.

 

Πρόσφατα, μαζί με δύο ακόμη Editors και δεκαπέντε συγγραφείς, ετοίμασαν το βιβλίο «Crossing Lines and Climbing Walls: Critical Perspectives on Migration in the 21st Century», το οποίο αφορά μια ακαδημαϊκή μελέτη που προσπαθεί να προσεγγίσει με κριτική ματιά, τις πρόσφατες προσφυγικές – μεταναστευτικές ροές που βιώνει η Ευρώπη.

Η Μαριάννα, γεννήθηκε στην Σιάτιστα της Κοζάνης. Σπούδασε στην Ρόδο και το Μπέρμιγχαμ.  Η δημοσιογραφία στην ζωή της προέκυψε, δίχως να την επιλέξει η ίδια.  Ουσιαστικά, η δημοσιογραφία την επέλεξε και όχι εκείνη την δημοσιογραφία.  «Ένας φίλος μου, ήταν αρχισυντάκτης σε μια αγγλόφωνη εφημερίδα στην Αθήνα.  Την Athens Views και μου ζήτησε να γράφω αναλύσεις για την Μέση Ανατολή, όταν επέστρεψα από το μεταπτυχιακό μου.  Έτσι ξεκίνησα», λέει η Μαριάννα και συνεχίζει:  «Ήταν Οκτώβριος του 2012.  Η δημοσιογραφία μου άρεσε, όμως εκείνα τα κείμενα, ήταν αναλύσεις και όχι κείμενα δημοσιογραφικά.  Με το προσφυγικό, ασχολήθηκα  εντελώς τυχαία.  Ήμουν για καφέ με έναν φίλο στη Θεσσαλονίκη, που είχε συνάντηση στο στέκι μεταναστών και πήγα κι εγώ μαζί του.  Ήταν  Ιανουάριος του 2015.  Τότε άκουσα για πρώτη φορά, να συζητούν για την Ειδομένη.  Εγώ δεν ήξερα τίποτε.  Δεν ασχολούμουν με το προσφυγικό. Με ενδιέφερε η Μέση Ανατολή και κυρίως η Παλαιστίνη.  Όλα αυτά που άκουσα όμως, μου κέντρισαν το ενδιαφέρον και άρχισα να ανεβαίνω στην Ειδομένη με άλλους εθελοντές.  Δεν έγραφα όμως τίποτε γι’ αυτό.  Έβγαζα απλώς φωτογραφίες.  Δεν μπορώ να γράψω για κάτι αν δεν τον γνωρίζω καλά. Τον Μάιο του 2015, υπήρχε μια ιστορία κάποιων παιδιών που τα είχαν απαγάγει μέσα στα Σκόπια και δούλεψα με την Ramita Navai για το Channel 4.  Ουσιαστικά αυτού του είδους την δημοσιογραφία, την έμαθα στο πεδίο.  Δουλεύοντας παράλληλα.  Οι συμβουλές της Ramita ήταν πολύ σημαντικές και την θεωρώ  μέντορά μου. Έτσι ουσιαστικά βγήκα στο επάγγελμα.  Από τον Σεπτέμβριο του 2015 πήγαινα συνέχεια στην Ειδομένη κι ανέβαζα στο twitter ότι έβλεπα εκεί. Μια είδηση ή μια φωτογραφία.  Είχα έντονη παρουσία στο twitter κι έτσι αρκετοί editors άρχισαν να  εμπιστεύονται αυτά που έγραφα. Έτσι προέκυψε και η συνεργασία με την Deutsche Welle.  Είναι άψογοι στη συνεργασία μας.  Δε μου αλλάζουν τα κείμενα κι είμαι απόλυτα ικανοποιημένη».

 

 

Η Ειδομένη, άλλαξε την ζωή πολλών ανθρώπων που την έζησαν από κοντά.  Το ίδιο συνέβη και με την Μαριάννα.  «Μου άλλαξε την ζωή και σε επαγγελματικό επίπεδο αλλά σαφώς και σε ιδεολογικό.  Άλλαξαν οι απόψεις μου.  Ξέρεις πάντα ήθελα να ταξιδέψω στην Μέση ανατολή, όμως δεν ήταν εύκολο να το κάνω, επειδή δεν έχω εκπαίδευση στην ασφάλεια.  Με την Ειδομένη όμως, ήρθε η Μέση Ανατολή σε μένα.  Έγινα φίλη με ανθρώπους σε επίπεδο που ξεπερνάει τα δημοσιογραφικά όρια.  Όταν γράφεις προσφυγικό ρεπορτάζ, δεν μπορείς να το κάνεις με ουσιαστικό τρόπο, αν δεν γνωρίσεις αυτούς τους ανθρώπους από κοντά.  Ιδεολογικά, βρισκόμουν πάντοτε κοντά στην αριστερά.  Ζώντας όμως την προσφυγική κρίση άρχισα να κινούμαι περισσότερο στην αναρχική ιδεολογία.  Έχω αλλάξει άποψη όσον αφορά το τι σημαίνουν τα σύνορα, τα κράτη και ο ΟΗΕ.  Στις δικές μου σπουδές, το ιδανικό σενάριο για κάποιον, είναι να δουλέψει κάποτε για τον ΟΗΕ.  Βλέποντας αυτά που γινόταν στην Ειδομένη, εγώ προσωπικά λέω «όχι ευχαριστώ». Αποδόμησα εντελώς την ελληνική κυβέρνηση. Μέχρι ένα σημείο την δικαιολογούσα για την διαχείριση που έκανε.  Τρία χρόνια μετά, πιστεύω ότι έχουν κάνει την χειρότερη δυνατή διαχείριση της προσφυγικής κρίσης. Έχουν κάνει βέβαια και κάποια θετικά πράγματα.  Έχω τσακωθεί με μέλη της κυβέρνησης στο twitter, μου έχουν ζητήσει να κατεβάσω κείμενα κ.λπ.  Τους σέβομαι, όμως δεν μπορώ να πω κάτι θετικό, γιατί δεν είδα κάτι θετικό».

 

 

Μέσα από όλη αυτή την εμπειρία που αποκόμισε η Μαριάννα, δουλεύοντας για το προσφυγικό ρεπορτάζ, προέκυψαν στοιχεία που δεν μπορούσαν να ενταχθούν σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο, αλλά θα μπορούσαν να ενταχθούν σε ένα ακαδημαϊκό σύγγραμμα, όπως και έγινε.   Ως μέλος του Editorial Board  του E-International Relations,  είχε την ευκαιρία να υλοποιήσει την ιδέα ενός συγγράμματος.  Μαζί με δύο ακόμη Editors, την  Laura Southgate, τον  Jakob Steiner και δεκαπέντε ακόμη συγγραφείς, ολοκληρώθηκε το βιβλίο με τίτλο «Crossing Lines and Climbing Walls.  Critical Perspectives on Migration in the 21st Century».  «Είναι ένα συλλογικό έργο, καθαρά ακαδημαϊκό στο οποίο εξετάζουμε την μετανάστευση στον 21ο αιώνα, από μια κριτική ματιά» λέει η Μαριάννα και συνεχίζει: «Εγώ έχω ένα κεφάλαιο, σχετικά με την βία και την μετανάστευση. Το κεφάλαιο αυτό, προέκυψε από τις εμπειρίες που αποκόμισα, κάνοντας ρεπορτάζ επάνω στο θέμα αυτό.  Πάντοτε, όταν προσέγγιζα ένα ρεπορτάζ, χρησιμοποιούσα ακαδημαϊκή μεθοδολογία.  Σημειώσεις πεδίου. Όταν λοιπόν λέω βία, δεν εννοώ τις συγκρούσεις ατόμων και ομάδων.  Αναλύω την βία στην μετανάστευση χωρισμένη σε πέντε τομείς, οι οποίοι βασίζονται επάνω σε ιστορίες που έζησα η ίδια.

Υπάρχει, η βία της θάλασσας για παράδειγμα.  Υπήρχε μια κοπέλα προσφυγοπούλα που την είχα γνωρίσει στο ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης.  Ήταν 19 χρονών και είχε φτάσει στην Σουηδία.  Επικοινωνούσαμε στο Facebook όταν σε κάποια στιγμή τον Αύγουστο του 2015 μου στέλνει ένα μήνυμα, ζητώντας μου βοήθεια, για την νύφη της η οποία ήταν στην μέση της Θάλασσας, κοντά στην Λέσβο σε μια βάρκα που βούλιαζε.  Δεν ήξεραν με ποιον να επικοινωνήσουν κι έτσι η νύφη της επικοινώνησε με εκείνη και εκείνη με εμένα μέσω Facebook.  Μέσα στον πανικό μου, τηλεφώνησα σε έναν φίλο στρατιωτικό που γνώριζα από την Ρόδο.  Εκείνος ειδοποίησε το λιμενικό στην Μυτιλήνη, πήγαν άμεσα στο στίγμα που μας είχαν δώσει και βρήκαν πέντε βάρκες, μια από τις οποίες είχε αρχίσει να βυθίζεται.

Η βία των συνόρων.  Θυμάμαι ότι ήμουν στην Ειδομένη και περπατούσα στις ράγες του τρένου.  Μας πλησίασε ένα παιδί γύρω στα 26 ή 27 ετών.  Άρχισε να μας μιλάει και ξαφνικά ξέσπασε σε κλάματα και κατέρρευσε

Η βία των καταυλισμών.  Ήμουν με τον Δημήτρη Τοσίδη τον Νοέμβριο του 2016 στον καταυλισμό της Νέας Καβάλας και είδαμε μια οικογένεια να έχει φτιάξει μια ωραία παπουτσοθήκη έξω από το κοντέινερ που έμεναν. Καθώς πλησιάσαμε για να το κοιτάξουμε, πιάσαμε κουβέντα και καθίσαμε όλοι μαζί γύρω από την φωτιά.  Τους ρώτησα τι αισθάνονται και μου είπαν «αισθανόμαστε ότι φύγαμε από τον πόλεμο και ήρθαμε σε έναν άλλον, ψυχολογικό πόλεμο.  Φύγαμε από την πατρίδα μας για να γλυτώσουμε και μας πέταξαν σε μια έρημο.  Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε.  Είμαστε σε κατάσταση σοκ.

Η βία της ξηράς.  Τον Μάιο του 2015 είχαν κλειδώσει εκατοντάδες πρόσφυγες σε ένα τρένο και για να ελευθερωθούν πήραν τηλέφωνο για να τους βρουν και να τους ελευθερώσουν.

Βίαια κράτη.  Περιγράφω αυτά που γίνονταν με τα δακρυγόνα που πετούσε η αστυνομία της ΠΓΔΜ στον καταυλισμό της Ειδομένης. Μου θύμισε πολεμική σύρραξη.  Τέτοιες εικόνες βλέπεις στην λωρίδα της Γάζας.  Να ρίχνουν δακρυγόνα, κρότου λάμψης και πλαστικές σφαίρες σε Ελληνικό έδαφος σε καιρό ειρήνης. Αν δεν υπήρχαν εκεί οι πρόσφυγες τίποτε από αυτά δεν θα είχε γίνει».

Η Μαριάννα Καρακουλάκη συνεχίζει να ασχολείται με το προσφυγικό ρεπορτάζ. Στόχος της είναι να προχωρήσουν και σε δεύτερη έκδοση του βιβλίου προσθέτοντας ακόμη οκτώ κεφάλαια.