Οικία Κοντού. «Το Μουσείο του Θεόφιλου στην Ανακασιά», η φιγούρα του Θεόφιλου και η καταξίωση της διαφορετικότητας
«Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας φτωχός φουστανελάς που είχε τη μανία να ζωγραφίζει. Τον έλεγαν Θεόφιλο. Τα πινέλα του τα κουβαλούσε στο σελάχι του, εκεί που οι πρόγονοί του βάζαν τις πιστόλες και τα μαχαίρια τους. Τριγύριζε στα χωριά της Μυτιλήνης, τριγύριζε στα χωριά του Πηλίου και ζωγράφιζε. Ζωγράφιζε ό,τι του παράγγελναν, για να βγάλει το ψωμί του. Υπάρχουν στον Άνω Βόλο κάμαρες ολόκληρες ζωγραφισμένες από το χέρι του Θεόφιλου, καφενέδες στη Λέσβο, μπακάλικα και μαγαζιά σε διάφορα μέρη που δείχνουν το πέρασμά του. Ο κόσμος τον περιγελούσε. Του έκαναν μάλιστα και αστεία τόσο χοντρά, που κάποτε τον έριξαν κάτω από μια ανεμόσκαλα και του ‘σπασαν ένα δυο κόκαλα. Ο Θεόφιλος, ωστόσο, δεν έπαυε να ζωγραφίζει σε ό,τι έβρισκε. Είδα πίνακές του φτιαγμένους πάνω σε κάμποτο, πάνω σε πρόστυχο χαρτόνι. Τους θαύμαζαν κάτι νέοι που τους έλεγαν ανισόρροπους oι ακαδημαϊκοί. Έτσι κυλούσε η ζωή του και πέθανε ο Θεόφιλος, δεν είναι πολλά χρόνια, και μια μέρα ήρθε ένας ταξιδιώτης από τα Παρίσια. Είδε αυτή τη ζωγραφική, μάζεψε καμιά πενηνταριά κομμάτια, τα τύλιξε και πήγε να τα δείξει στους φωτισμένους κριτικούς που κάθονται κοντά στο Σηκουάνα. Και οι φωτισμένοι κριτικοί βγήκαν κι έγραψαν πως ο Θεόφιλος ήταν σπουδαίος ζωγράφος. Και μείναμε με ανοιχτό το στόμα στην Αθήνα. Το επιμύθιο αυτής της ιστορίας είναι ότι λαϊκή παιδεία δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε από το λαό». Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ» του Οδ. Ελύτη.
Το χρονικό της Οικίας Κοντού
Η οικία κτίστηκε τον 19ο αιώνα ως κατοικία της οικογένειας Χατζηαναστάση. Αρχικά ήταν τριώροφο κτίριο φρουριακής αρχιτεκτονικής. Έλαβε τη σημερινή μορφή με νεοκλασικά στοιχεία στην πρόσοψη και την κάτοψη μετά την αγορά της το 1905 από τον Γιάννη Κοντό, ευκατάστατο μυλωνά από τον Άνω Βόλο. Το 1912 ο ιδιοκτήτης του σπιτιού φέρεται να είχε τότε υπό την προστασία του τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ ή Κεφαλά. Ο Οποίος με τη σειρά του και με απαίτηση του Κοντού, φιλοτέχνησε τη σάλα της οικίας. Το 1962 μετά τους σεισμούς η οικία Κόντου χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Το 1965 το υπουργείο Πολιτισμού αγόρασε το κτήριο προκειμένου να επισκευαστεί και να λειτουργήσει ως μουσείο.
Ανεβαίνοντας τα ξύλινα εσωτερικά σκαλάκια της οικίας Κοντού, η έκφραση και η έκπληξη του επισκέπτη φεγγοβολά στα πρόσωπο του. Στα μάτια του, που λαμποκοπούν από θαυμασμό. Η σάλα σε σχήμα Γ, που αποτελεί σπάνιο παράδειγμα οικίας, πλημμυρίζει από χρώμα. Τα συναισθήματα που διακατέχουν τον επισκέπτη αντιφατικά. Το ερώτημα που κυριαρχεί; «Τι το τρομερό έχουν τα έργα του;». Κυριαρχεί το χρώμα και η αγνότητα της ψυχής του. Ο Θεόφιλος, ο λαϊκός αγνός ζωγράφος κατάφερε να μεταδώσει μέσα από τα έργα τον τρόπο που ο ίδιος έβλεπε τον κόσμο. Και τα κατάφερε. Λίγο πριν πεθάνει, ένιωσε έστω και για λίγο τον θαυμασμό. Την επιβράβευση. Του Ελύτη, του Σεφέρη…της Ευρώπης και σήμερα του απλού κόσμου.
Εύστοχη η περιγραφή του Σεφέρη: « Ὁ Θεόφιλος μᾶς ἔδωσε ἕνα καινούριο μάτι· ἔπλυνε τὴν ὅρασή μας ὅπως αὐγάζει ὁ οὐρανός, καὶ τὰ σπίτια, καὶ τὸ κόκκινο χῶμα, καὶ τὸ παραμικρὸ φυλλαράκι τῶν θάμνων, ὕστερα ἀπὸ τὴν κάθαρση ἑνὸς ἀπόβροχου· κάτι ἀπὸ αὐτὸν τὸν παλμὸ τῆς δροσιᾶς. Μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι δεξιοτέχνης, μπορεῖ ἡ ἀμάθειά του σὲ τέτοια πράγματα νὰ εἶναι μεγάλη. Ὅμως αὐτὸ τὸ τόσο σπάνιο, τὸ ἀκατόρθωτο πρὶν ἀπ᾿ αὐτὸν γιὰ τὸ ἑλληνικὸ τοπίο: μιὰ στιγμὴ χρώματος καὶ ἀέρα, σταματημένη ἐκεῖ μ᾿ ὅλη τὴν ἐσωτερικὴ ζωντάνια της καὶ τὴν ἀκτινοβολία τῆς κίνησής της· αὐτὸ τὸν ποιητικὸ ρυθμὸ πῶς νὰ τὸν πῶ ἀλλιῶς ποὺ συνδέει, τὰ ἀσύνδετα, συγκρατεῖ τὰ σκορπισμένα καὶ ἀνασταίνει τὰ φθαρτά· αὐτὴ τὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα ποὺ ἔμεινε σ᾿ ἕνα ρωμαλέο δέντρο, σ᾿ ἕνα κρυμμένο ἄνθος ἢ στὸ χορὸ μιᾶς φορεσιᾶς· αὐτὰ τὰ πράγματα ποὺ τ᾿ ἀποζητούσαμε τόσο πολύ, γιατί μας ἔλειψαν τόσο πολύ· αὐτὴ τὴ χάρη μᾶς ἔδωσε ὁ Θεόφιλος· κι αὐτὸ δὲν εἶναι λαογραφία…».
Στην οικία Κοντού, οι πίνακες του Θεόφιλου ήταν επηρεασμένοι από λιθογραφίες του Βαυαρού ζωγράφου Peter Von Hess. 16 μεγάλοι πίνακες με σκηνές από την Επανάσταση του 1821 και ανάμεσα στους πίνακες, μοτίβα από τη φύση να γεμίζουν τα κενά. Τον Τυφλό τοίχο του κυρίως τμήματος της σάλας, κοσμεί η ενιαία τοιχογραφία από την περιοχή Κάραβος της Πορταριάς και στο βάθος η Μακρινίτσα και η Ανακασιά. Τέσσερις θεοί του Ολύμπου- ο Άρης, ο Ερμής, η Αθηνά και η Αφροδίτη είναι ζωγραφισμένοι στις παραστάδες του στενότερου τμήματος του δωματίου. Χαρακτηριστικό στις τοιχογραφίες της οικίας είναι η χειρόγραφη περιγραφή του Θεόφιλου κάτω από κάθε πίνακα. Χαρακτηριστική η περιγραφή κάτω από τον Θεό Ερμή, τον θεό του Εμπορίου στην αρχαιότητα. «Θεός των Κλεπτών». Υπογράφει ο Θεόφιλος.
Το σπίτι του Κοντού πριν την αναστήλωση του από το Υπουργείο Πολιτισμού ήταν διαλυμένο. Ταβάνια, Σάπια πατώματα . Οι τοιχογραφίες ήταν σε κακή κατάσταση. Πρώτος μελετητής που αναγνώρισε τον Θεόφιλο ήταν ο Βολιώτης Κίτσος Μακρής. Το 1939 έκδωσε βιβλίο στην Ελλάδα « Ο Ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο». « Οι ζωγραφιές σε ένα σπίτι που έπεφτε διατηρούνταν σε πολύ καλή κατάσταση…». Αυτές περιέγραφε ο Κίτσος Μακρής στο βιβλίο του.
Το Μουσείο του Θεόφιλου στην Ανακασιά λίγοι το γνωρίζουν. Δε διαφημίζεται. Οι επισκέπτες του σύμφωνα με τα λεγόμενα των ξεναγών του Μουσείου είναι κυρίως Γάλλοι. Στο άκουσμα αυτό, μια πικρία μας διακατέχει. Ο Θεόφιλος, ο λαϊκός ζωγράφος που για τριάντα χρόνια περιπλανήθηκε στα χωριά του Πηλίου και την πόλη του Βόλου. Ο Καλλιτέχνης με την αγνή ψυχή, που κέρδιζε τα προς το ζην ζωγραφίζοντας έναντι ευτελούς αμοιβής, σε τοίχους σπιτιών και καταστημάτων. Αυτός ο ιδιαίτερος άνθρωπος των χρωμάτων, πέθανε μόνος στο φτωχικό του δωμάτιο από τροφική δηλητηρίαση. Ένα πρότυπο ιδιαίτερου ανθρώπου που θα πρέπει σήμερα να διδάσκεται στα σχολεία μας. Ως φόρο τιμής για τη διαφορετικότητα. Για την Τέχνη. Μα πάνω από όλα για τον άνθρωπο.
Ο Οδυσσέας Ελύτης, έγραψε: «Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και, καθώς βγήκα να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, που είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν, ναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμο».
