«Οι άλλες γλώσσες» και η Ελισάβετ Χ. Γρηγοριάδου
Η Ελισάβετ Χ. Γρηγοριἀδου κατάγεται από το νομό Κοζάνης. Μάλιστα το χωριό από το οποίο κατάγεται, πρόκειται να μετεγκατασταθεί ύστερα από χρόνιο αίτημα των κατοίκων. Ο λόγος; Επειδή βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τα ορυχεία που είναι ανοιχτά ορύγματα βάθους πενήντα και πλέον μέτρων, και έχουν ολέθριες συνέπειες στην υγεία των κατοίκων. «Σε όλες τις οικογένειες υπάρχει ένα άτομο ή και περισσότερα που πάσχουν από καρκίνους. Καρκίνους που σχετίζονται με το αναπνευστικό σύστημα κυρίως». Μας λέει η Ελισάβετ και συνεχίζει: « Από τα δεκαεπτά μου, δε ζω πια στο χωριό. Πονάω όμως που θα χαθεί το χωριό μου. Αλλά μπορώ να καταλάβω πως νιώθουν οι κάτοικοι. Θα χάσω τον τόπο της παιδικής μου ηλικίας, ενώ εκείνοι, παραμένοντας εκεί, θα χάσουν τη ζωή τους». Σήμερα, η Ελισάβετ ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη Μέση Εκπαίδευση. Ένα βράδυ σε μία βεράντα με θέα το Αιγαίο, η Ελισάβετ διηγείται σε φίλους μία ιστορία της «το ζευγάρι». Ένας από τους φίλους που ήταν εκεί, της είπε: «γιατί δεν το γράφεις;» Μέχρι τότε δεν είχε γράψει απολύτως τίποτα. Αυτό όμως το ερέθισμα του φίλου, ήταν και η αφορμή να ξεκινήσει λίγα χρόνια αργότερα ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής και να γράψει το πρώτο της βιβλίο. «Οι άλλες γλώσσες». https://www.facebook.com/oiallesglosses/
«Είχα συγκεντρώσει κάποιες ιστορίες, ανεξάρτητες μεταξύ τους, όταν άκουσα την ιστορία μιας γειτόνισσας που υπήρξε παιδί του Εμφυλίου και είχε ζήσει στην Ουγγαρία και στην πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. Την γνώριζα όλη μου τη ζωή, αλλά φαίνεται πως ήταν η κατάλληλη στιγμή να μου μιλήσει. Ακόμη κι εκεί όμως, χρειαζόμουν κι άλλα πράγματα για να φτιάξω ένα διήγημα. Οι ιστορίες που γράφω απαιτούν χρόνο. Τις αφήνω σ’ ένα συρτάρι και τις ξαναπιάνω μετά από καιρό. Όταν κατάλαβα πως θα μπορούσα να βρω ένα κοινό νήμα που να συνδέει όλες τις ιστορίες, έπρεπε να φτιάξω ένα σχεδιάγραμμα, με ημερομηνίες και να αλλάξω πολλά πράγματα στα πρόσωπα και τα γεγονότα. Μια αληθινή κοπτοραπτική. Ο τίτλος του διηγήματος, αλλά και όλης της συλλογής «Οι άλλες γλώσσες» οφείλεται στο ότι δεν μου αρέσει ο όρος «ξένες γλώσσες». Όταν μαθαίνεις μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική σου, μαθαίνεις τη γλώσσα του «άλλου» δηλαδή, επιθυμείς να καταλάβεις τη νοοτροπία και την κουλτούρα του. Δεν τον νιώθεις «ξένο» και δεν είναι «ξένη» πλέον η γλώσσα».
Οι ιστορίες του βιβλίου «οι άλλες γλώσσες» αποτελούν μυθοπλασία. «Μερικές έχουν έναν πυρήνα αλήθειας, ενώ άλλες όχι. Υπάρχουν ιστορίες που άκουγα από παιδί, όπως στο διήγημα «Το ζευγάρι» ή γεγονότα που συνέβησαν σε συγγενικά μου πρόσωπα, όπως στο «Να πάμε με το δικό μου αμάξι». Η αρχική ιδέα ήταν ένα περιστατικό τριών, τεσσάρων γραμμών. Σε κάποιες περιπτώσεις και λίγο μεγαλύτερης έκτασης. Ξεκινώντας λοιπόν από μια αρχική ιδέα, χρησιμοποίησα αυτά που ξέρω, αυτά που έχω ζήσει, αυτά που έχω διαβάσει και αυτά που θα ήθελα να συμβούν για να φτιάξω τη δική μου ιστορία. Δεν είναι τυχαίο που δεν κατονομάζω το χωριό, ενώ δίνω λεπτομέρειες για την Αθήνα ή την Βοστόνη. Ήθελα να φτιάξω ένα μυθικό χωριό, βγαλμένο, σε μεγάλο βαθμό, από τη φαντασία μου». Μας επεξηγεί η συγγραφέας Ελισάβετ Χ. Γρηγοριἀδου.
Τα διηγήματα τις Ελισάβετ αφορούν κυρίως την περίοδο του Εμφυλίου στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα τα χωριά της Βόρειας Ελλάδας. «Ο Εμφύλιος είναι ο σκληρότερος πόλεμος που υπάρχει. Δεν έζησα τον Εμφύλιο φυσικά, αλλά ήθελα να γράψω για την ατμόσφαιρα και τις σχέσεις των ανθρώπων στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, με αφετηρία το χωριό μου. Πήγαινα Δημοτικό στη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών και επικρατούσε φόβος και μυστικοπάθεια. Οι γονείς μας, οι παππούδες και γενικότερα οι ενήλικες δε μιλούσαν ποτέ καθαρά. Προσπαθούσαν να μας προστατέψουν φυσικά, αλλά τότε δεν καταλάβαινα γιατί απέφευγαν να απαντήσουν στις απορίες μου. Το κατάλαβα αργότερα. Ο Εμφύλιος αποτελεί ένα συλλογικό τραύμα και για να επιβιώσουν οι άνθρωποι που επέζησαν, πρέπει να ξεχάσουν. Ή τουλάχιστον να προσπαθήσουν. Η σκληρή ζωή στα ορεινά χωριά και ιδιαίτερα στο χωριό μου, που ήταν χωριό προσφύγων από τον Πόντο, ήταν δεδομένη. Όλοι ήταν φτωχοί. Όλοι είχαν την ίδια περίπου μοίρα. Ο Εμφύλιος όμως, εγκαθίδρυσε ένα βαθύ μίσος ανάμεσα στους ανθρώπους που ζούσαν μέχρι τότε ειρηνικά. Χωριανοί, γείτονες, ακόμη και μέλη της ίδιας οικογένειας, έγιναν οι χειρότεροι εχθροί». Μας λέει η Ελισάβετ και συνεχίζει: « Η «σκοτεινή» περίοδος του Εμφυλίου αφορά το μίσος και το θάνατο που εμπεριέχει. Ωστόσο καλό θα είναι να πέσει το φως που θα φωτίσει τις αιτίες ώστε να μην επαναληφθεί. Θυμηθείτε την πρώην Γιουγκοσλαβία μετά το 1991. Περίμεναν έναν εμφύλιο σαράντα πέντε χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Μπορούσαν να το προβλέψουν; Στη γειτονιά μας διεξαγόταν ο πόλεμος…»
Μετά τον Εμφύλιο. «Όσοι έχασαν παιδιά στον Εμφύλιο δεν τα ξέχασαν ποτέ. Ούτε τα αδέρφια τους θα τους ξεχάσουν ποτέ. Θα ζουν με αυτό το τραύμα. Δεν ξεκίνησαν από την αρχή, αλλά συνέχισαν να ζουν με τον πόνο της απώλειας. Όσοι ή όσες είχαν συζύγους στην εξορία, έζησαν χωρίς το στήριγμά τους. Χωρίς το αγαπημένο τους πρόσωπο. Όσοι είχαν αγνοούμενους, ακόμη χειρότερα. Βρέθηκαν σε μια εκκρεμή κατάσταση που θυμίζει κάπως εκείνην του Οδυσσέα και της Πηνελόπης. Επιπλέον κανείς δεν ήξερε πότε θα τελειώσει η εξορία. Ρώτησα κάποτε μια θεία μου, που ο πατέρας της πέθανε στην εξορία, γιατί δεν πήγε να σπουδάσει στη Μόσχα, όπως της το ζητούσε επίμονα εκείνος. Μου απάντησε πως δεν γνώριζαν πότε θα επιστρέψουν. Περίμεναν. Ζούσαν με την ελπίδα. Πίστευαν πως θα αλλάξουν σύντομα τα πράγματα και θα μπορέσουν να επιστρέψουν στην Ελλάδα».
Τα διηγήματα της Ελισάβετ αφήνουν στον αναγνώστη την αίσθηση της αφήγησης. Ενώ το τέλος των ιστοριών της «ένα ανοιχτό τέλος», που δίνει την δυνατότητα στον αναγνώστη να αναρωτηθεί και να σκεφτεί τη δική του εκδοχή για το τέλος της ιστορίας. «Χαίρομαι που νομίζεις πως μου τις αφηγήθηκαν, γιατί μοιάζουν αληθοφανείς. Όσο για το τέλος των ιστοριών, αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν τα διηγήματα. Πρέπει να είναι σύντομα, να έχουν έναν κεντρικό ήρωα και κάποιον ή κάτι που να δημιουργεί μια αντίθεση. Να συμβεί μια αλλαγή και να υπάρχει μια έκπληξη ή ανατροπή στο τέλος. Και όλα αυτά από μία μέχρι δέκα σελίδες συνήθως. Απαιτούν την ενεργή συμμετοχή του αναγνώστη για να συμπληρώσει τα κενά που τυχόν υπάρχουν. «Και τι έγινε μετά;» με ρωτούν οι αναγνώστες. Ειδικότερα όταν υπάρχει ένα ανοιχτό τέλος. Τα διηγήματα έχουν αυτή τη δυσκολία. Δεν είναι όπως τα μυθιστορήματα όπου οι συγγραφείς έχουν την άνεση να αναπτύξουν την ιστορία τους σε μεγαλύτερη έκταση».
Στιγμιότυπο από την παρουσίαση του βιβλίου της Ελισάβετ Γρηγοριάδου, “Οι άλλες γλώσσες”.
«Οι άλλες γλώσσες» προκαλούν έντονα συναισθήματα. Κάποιες από τις ιστορίες που άκουσε η Ελισάβετ, την έχουν εμπνεύσει για να γράψει ένα διήγημα, όπως μας λέει χαρακτηριστικά και η ίδια. Κάποιες μπήκαν σε ιστορίες που δεν αφορούσαν το χωριό, ενώ άλλες ήταν τόσο σκληρές που τις άφησε στη λήθη.
Κλείνοντας τη συζήτηση με την Ελισάβετ σταθήκαμε για λίγο στη σημερινή μετανάστευση των νέων. Ένα φαινόμενο σε εξέλιξη. Όπως η ίδια το χαρακτήρισε. «Φαίνεται πως υπάρχει φυγή των πτυχιούχων ενώ κατά τη δεκαετία του εξήντα και εβδομήντα ήταν νέοι, χαμηλής εξειδίκευσης που προέρχονταν από τις πιο φτωχές περιοχές της χώρας. Μια ανιψιά μου που σπούδασε στην Ελλάδα, έκανε ειδικότητα στη Γερμανία και τώρα ζει και εργάζεται εκεί ως ψυχίατρος, μου είπε: «γράψε και για μας!» Νομίζω πως αυτή η γενιά, των τριαντάρηδων, η καλύτερη γενιά, η πιο μορφωμένη που είχε ποτέ η χώρα μας, θα γράψει στο μέλλον η ίδια για όσα βιώνει σήμερα».
«Οι άλλες γλώσσες», 2019, εκδόσεις Ιωλκός.
