Ένα περιοδεύoν εργαστήριο (BOULOUKI)
Η Αγριλιά είναι οικισμός της Θηρασιάς. H Θηρασιά, είναι το μικρό νησί που «κοιτά» τη Σαντορίνη. Το χωριό Αγριλιά ήταν μέχρι το 1928 το μεγαλύτερο χωριό του νησιού. Ένα χωριό χωρικών, που έσκαψαν τα σπίτια τους σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Εκεί δεσπόζει και ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου ή Παναγία του Λαγκαδιού, που κτίστηκε το 1887 και αποτελεί τον ομορφότερο ναό σε ολόκληρο το Αιγαίο. Σε αυτό το χωριό συναντήσαμε το «boulouki», ένα σύνολο ανθρώπων από τεχνίτες, εθελοντές και επιστήμονες που περιοδεύουν σε παραδοσιακούς οικισμούς και ανακατασκευάζουν κομμάτια της ιστορίας του κάθε τόπου.
«Το Μπουλούκι είναι ένα περιοδεύον εργαστήριο για τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης. Είναι μια διεπιστημονική συλλογικότητα που ασχολείται με τη μελέτη των παραδοσιακών υλικών και τεχνικών δόμησης». Μας λένε μέλη της ομάδας στο humanstories.gr
Πως γεννήθηκε το Μπουλούκι
«Τα κοινά ενδιαφέροντα και οι κοινές ανησυχίες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης και τα υλικά, μας ώθησαν στις αρχές του 2018 να αναζητήσουμε, να εντοπίσουμε και να καταγράψουμε τη βιωμένη γνώση των μαστόρων σχετικά με την πέτρινη δόμηση στην περιοχή των Τζουμέρκων της Ηπείρου! Έπειτα, πραγματοποιήσαμε μαζί με εθελοντές/συμμετέχοντες και τεχνίτες από τις τοπικές κοινότητες, το πρώτο εργαστήριο πέτρινης δόμησης στο παλιό μονοπάτι που οδηγεί στην ιστορική γέφυρα της Πλάκας (Βόρεια Τζουμέρκα) με τίτλο «Το Μπουλούκι στο Γεφύρι» για να μοιραστούμε και να διαδώσουμε αυτή τη γνώση. Σήμερα, η ομάδα συγκροτείται από αρχιτέκτονες, μηχανικούς και επαγγελματίες από διάφορες ειδικότητες, της αρχαιολογίας, των εικαστικών τεχνών, της πολιτιστικής διαχείρισης κ.ά. Το φάσμα δραστηριοτήτων της περιλαμβάνει πλήθος εκπαιδευτικών, ερευνητικών και καλλιτεχνικών δράσεων γύρω από την πολιτιστική κληρονομιά».
Τι σημαίνει όμως η λέξη «BOULOUKI»
«Η λέξη «μπουλούκι» αναφέρεται στα σινάφια των μαστόρων που μετακινούνταν από τόπο σε τόπο σε αναζήτηση εργασίας. Η έρευνά μας για τους φορείς της μαστορικής γνώσης ξεκίνησε με επίκεντρο τα Τζουμέρκα, όπου ως σύγχρονο μπουλούκι ολοκληρώσαμε το πρώτο μας έργο το 2018». Μας λέει με καμάρι η ομάδα «boulouki».
Και κάπως έτσι το Ταξίδι της ομάδας Ξεκινά
«Έπειτα, μετακινηθήκαμε βορειοδυτικά, κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου, φτάνοντας στο ανατολικό και δυτικό Ζαγόρι προσκεκλημένοι του Φεστιβάλ Βωβούσας και του Συλλόγου Νέων Αρίστης αντίστοιχα. Από εκεί, ταξιδέψαμε στις Κυκλάδες και στη Θηρασιά για τη διοργάνωση του μεγαλύτερου έργου μας με τίτλο «Κάτω από το Τοπίο». Η μετακίνηση από τόπο σε τόπο αποτέλεσε και αποτελεί για εμάς σημαντικό στοιχείο της ταυτότητάς μας! Τα σχήματα στο λογότυπο μας συνδυαστικά εμφανίζουν το όνομα της ομάδας μας στα λατινικά «BOULOUKI».
Η δράση του Μπουλουκιού επικεντρώνεται σε τόπους απομακρυσμένους από τα αστικά κέντρα. Σε περιοχές που αποτέλεσαν τον τόπο καταγωγής και την αφετηρία των μετακινούμενων μαστόρων και σε περιοχές, όπου τα τοπικά υλικά και οι οικοδομικές τεχνικές ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένες με το φυσικό τους περιβάλλον. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μεταφερόταν η μαστορική τέχνη ως βιωματική γνώση από γενιά σε γενιά.
Η ΕΠΙΛΟΓΗ της ΘΗΡΑΣΙΑΣ
«Τα κοινά στοιχεία που μοιράζεται η Θηρασιά με απομακρυσμένες περιοχές στις οποίες έχει εργαστεί το Μπουλούκι μέχρι σήμερα, αλλά και η ιδιαιτερότητα του τοπίου που αντικρίσαμε μας ώθησαν στο να σχεδιάσουμε το έργο «Κάτω από το Τοπίο/Under the Landscape» (www.underthelandscape.net) ». Η Θηρασιά, όπου λαμβάνει χώρα το έργο «Κάτω από το Τοπίο» αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα. Όσον αφορά στα παραδοσιακά υλικά και τις τεχνικές, η Θηρασιά μοιράζεται πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τόπους στους οποίους έχουμε εργαστεί μέχρι σήμερα. Βέβαια, πρόκειται και για έναν τόπο πολύ ιδιαίτερο, καθώς η ύπαρξη του ηφαιστείου καθόρισε το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Οι κάτοικοι της Θηρασιάς, διαχρονικά, προσαρμόστηκαν στις ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες, αξιοποίησαν τα τοπικά ηφαιστειακά πετρώματα και τη θηραϊκή γη και εξέλιξαν οικοδομικές πρακτικές, με τις οποίες «συν-διαμόρφωσαν» το τοπίο, το οποίο αντικρύσαμε για πρώτη φορά την άνοιξη του 2020 όταν επισκεφθήκαμε τον οικισμό της Αγριλιάς». Μας λένε οι άνθρωποι της ομάδας και συνεχίζουν:
«Είμαστε πολύ χαρούμενοι γιατί καταφέραμε να ενεργοποιήσουμε και να εμπλέξουμε μεγάλο κομμάτι της τοπικής κοινότητας του νησιού, η οποία αγκάλιασε και στήριξε την προσπάθεια αυτή! Την αναγνώριση αυτή συνοδεύει ευτυχώς και η αντίστοιχη οικονομική υποστήριξη, όχι μόνο από πρόσωπα και φορείς που συνδέονται με την περιοχή αλλά και από ένα ευρύτερο κοινό που αγαπά μικρούς και αυθεντικούς τόπους όπως η Θηρασιά και θέλει να τους υπερασπιστεί».
«Ο οικισμός της Αγριλιάς είναι ένας από τους παλαιότερους του νησιού που εγκαταλείφθηκε σταδιακά μέχρι τη δεκαετία του 1960, καθώς οι κάτοικοί του μετανάστευσαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα του Πειραιά και του Λαυρίου, έπειτα και από το κλείσιμο των ορυχείων θηραϊκής γης. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η θηραϊκή γη, το ντόπιο χώμα, η «άσπα» όπως την αποκαλούν, είναι υλικό με μεγάλη τεχνολογική και εμπορική αξία που έχει χρησιμοποιηθεί σε κάποια από τα μεγαλύτερα υδραυλικά έργα της Μεσογείου έως και τα μέσα του 20ου αιώνα, ενώ σε συνδυασμό με ασβέστη χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα δίνοντας ανθεκτικά δομικά υλικά. Η Αγριλιά, λοιπόν, αποτελεί μάλλον έναν από τους τελευταίους «μάρτυρες» της λαϊκής υπόσκαφης αρχιτεκτονικής, για την οποία είναι διάσημη η περιοχή της Σαντορίνης, καθώς διατηρεί αναλλοίωτα χαρακτηριστικά, ακριβώς λόγω αυτής της εγκατάλειψης! Οι τεχνίτες έσκαβαν τη μαλακή θηραϊκή γη και διαμόρφωναν σπηλιές σε κατάλληλο βάθος. Στη συνέχεια επίχριαν την επιφάνεια τους με στεγανωτικό μίγμα ασβέστη-θηραϊκής γης.
Στην Αγριλιά μπορούμε να παρατηρήσουμε την ισορροπία ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος: κάναβες και σπηλιές, πεζούλες και ξερολιθιές, καλντερίμια και στέρνες συγκροτούν ένα αρχιτεκτονικό σύνολο με χαρακτηριστική λειτουργικότητα και προσαρμογή στο φυσικό τοπίο. Το δομημένο περιβάλλον συγκροτείται εντέχνως με γνώμονα την εργονομία του χώρου, την οικονομία του νερού και τη διαχείριση της (θηραϊκής) γης!
Η σύνδεση του καλντεριμιού, που είναι συνάμα μονοπάτι, δημόσιος χώρος και κοίτη χειμάρρου, με τη λειτουργία των υπόσκαφων στερνών για τη συλλογή του νερού, καθώς και οι παραδοσιακές τεχνικές που αναπτύχθηκαν για την κατασκευή και υδατοστεγάνωση των τελευταίων, αναδεικνύουν τη σημασία του νερού ως κομβικής αξίας αγαθό για έναν τόπο τόσο άνυδρο.
Τα παραπάνω αποτελούν στοιχεία που ερευνήσαμε κατά την εργασία μας σε αυτό το κομμάτι του νησιού και για εμάς αποδεικνύουν τη μεγάλη αξία της μελέτης των μικρών ιστορικών οικισμών και των ανθρώπων τους, των υλικών και του τοπίου, ως παραδειγμάτων βιωσιμότητας και φορέων ιστορικής γνώσης με σύγχρονη εφαρμογή!». Μας λέει η Ομάδα «BOULOUKI» και συνεχίζει: «Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Θηρασιάς, αυτές οι ξεχασμένες πολύτιμες ιδιότητες της θηραϊκής γης και η λαϊκή τεχνογνωσία γύρω από τη διαχείριση του νερού οφείλουν να επανεξεταστούν ως πιθανές προσεγγίσεις για την αποκατάσταση μνημείων αλλά και για τη σύγχρονη κατασκευή. Μπορούν να αποτελέσουν αντιπροτάσεις στη χρήση σύγχρονων υλικών με μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα και ασύμβατων με τον χαρακτήρα και την «υλικότητα» του μέρους, όπως το τσιμέντο. Μπορούν να αποτελέσουν ήπιες μεθόδους για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας στα νησιά του Αιγαίου. Και είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη στον σχεδιασμό οποιουδήποτε πλάνου ανάπτυξης ενός τόπου ή διαχείρισης ενός πολιτιστικού τοπίου στο Αιγαίο και ευρύτερα. Η Θηρασιά είναι απλώς μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση μελέτης».
Η Συνεργασία
«Βασική συνθήκη για την υλοποίηση οποιουδήποτε έργου μας, αποτελεί η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, η ευαισθητοποίηση και μακροπρόθεσμη εμπλοκή των ανθρώπων μιας περιοχής στην προστασία του τόπου τους.
Παράλληλα, επιδιώκουμε την εμπλοκή πολλών ειδικοτήτων, από μάστορες και μηχανικούς, μέχρι καλλιτέχνες και επιστήμονες, αλλά και ευρύτερα ανθρώπων που θέλουν να ασχοληθούν με τις παραδοσιακές τεχνικές, την ιστορία και την κληρονομιά των τόπων τους.
Ας επιστρέψουμε στο παράδειγμα της Θηρασιάς. Το έργο δεν θα μπορούσε να έχει υλοποιηθεί χωρίς την ενεργή εμπλοκή από μάστορες, κατοίκους και φορείς της περιοχής, οι οποίοι συνεισέφεραν με τις γνώσεις τους και με την ηθική και οικονομική υποστήριξή τους. Επιδιώξαμε να εμπλέξουμε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες: από τους επιχειρηματίες της περιοχής μέχρι τους αρχαιολόγους και άλλους επιστήμονες που ασχολούνται με το φυσικό και πολιτιστικό απόθεμα του Σαντορινιού Αρχιπελάγους στη συζήτηση γύρω από την αξιοποίηση της Αγριλιάς. Επιπλέον, η πολύπλευρη προσέγγιση διαχείρισης αυτού του τόπου προϋποθέτει μια μεγάλη ομάδα συνεργατών που συνέβαλε και συμβάλλει ακόμη στην υλοποίηση του «Κάτω από το Τοπίο». Και είναι σίγουρα ένα πολύ σπουδαίο ταξίδι-μάθημα ζωής το να βρισκόμαστε και να συνεργαζόμαστε τόσοι άνθρωποι».
Τι έχει καταφέρει το «Μπουλούκι»
«Το Μπουλούκι, παρά τις δυσκολίες που ενδεχομένως να προκύπτουν, έχει καταφέρει να συμπεριλάβει και να ενσωματώσει με επιτυχία στις δράσεις που πραγματοποιεί πολίτες, τεχνίτες/μάστορες, επαγγελματίες του κατασκευαστικού τομέα, καλλιτέχνες, εκπροσώπους δημόσιων φορέων και πολλούς άλλους συμμετέχοντες. Οι συμμετοχικές δράσεις αποτελούν πάντοτε πρόκληση μα συνάμα και ευκαιρία για να συνεργαστούμε για τη «συν-διαμόρφωση» των τόπων στους οποίους ζούμε. Πολύ σύντομα θα πραγματοποιήσουμε το τρίτο και τελευταίο μέρος του «Κάτω από το Τοπίο» τον Ιούνιο (2022) στη Σαντορίνη και στη Θηρασιά, με τη διεξαγωγή ενός διεθνούς Συμποσίου γύρω από την έννοια του τοπίου, με προσκεκλημένους κάποιους από τους σημαντικότερους ακαδημαϊκούς και μελετητές της εποχής μας, καθώς και μιας Έκθεσης που θα μοιραστεί χωρικά σε Σαντορίνη και Θηρασιά και θα παρουσιάσει το σύνολο του έργου μέχρι τώρα αλλά και την εικαστική δημιουργία που παρήχθη από τη συνεργασία μας με την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών από την άνοιξη του 2021».
Τα project που τρέχουν «Παράλληλα, η ομάδα μας έχει ήδη ξεκινήσει την προσπάθεια για τη λειτουργία μιας βάσης στα Τζουμέρκα, τη δημιουργία ενός χώρου για τη διοργάνωση εκπαιδευτικών δράσεων, συμμετοχικών έργων αποκατάστασης και νέων κατασκευών, αλλά και την έρευνα γύρω από από τις παραδοσιακές τεχνικές και τα υλικά. Στην ίδια περιοχή θα υλοποιήσουμε εκπαιδευτικό εργαστήριο για τις παραδοσιακές τεχνικές δόμησης το φθινόπωρο του 2022.
Μας χαρακτηρίζει η φράση «in place, on the road», οπότε παραμένουμε «καθοδόν», ταξιδεύοντας σε άλλα μέρη, ανακαλύπτοντας τόπους και ανθρώπους, αναπτύσσοντας σχέσεις με τοπικούς συλλόγους και ομάδες με παρόμοια δράση στην Ελλάδα και το εξωτερικό». Τελειώνει η Ομάδα BOULOUKI.
«Eπιτόπου»
Η ομάδα μελετά ιστορικά γεφύρια στην Ικαρία, παραδοσιακά ασβεστοκάμινα στην Αλβανία και την Ήπειρο, τη λιθοξοϊκή τέχνη των Μεταξάδων στον Έβρο και άλλα πολλά. Μπορείτε να μάθετε για όλα αυτά στο Facebook: https://www.facebook.com/boulouki2018/ και στο instagram: https://www.instagram.com/_boulouki_/?hl=en της ομάδας και στη σελίδα τους: https://www.boulouki.org/
Οικονομική υποστήριξη. καλούμε όποια/ όποιον θέλει να συνεισφέρει στην προσπάθεια του Μπουλουκιού, να καταθέσει το ποσό που επιθυμεί στην πλατφόρμα συμμετοχικής χρηματοδότησης. https://el.underthelandscape.net/crowdfunding
