Από τον Φόβο του Πόε στην Φόνισσα του Παπαδιαμάντη

«Μόνον σκάβοντας και ανακαλύπτοντας αυτά τα σκοτεινά σημεία μέσα μας, μπορούμε να απελευθερωθούμε και να βγούμε πιο καθαροί στο φως». Η Βαρβάρα Δουμανίδου, η «σκοτεινή βασίλισσα της θεατρικής σκηνής» όπως την αποκαλούν,  με αφορμή την νέα παράσταση που ανεβάζει με το Θέατρο του Άλλοτε, την «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, εξηγεί γιατί η ίδια και η θεατρική της ομάδα έχουν μια τάση προς το μαύρο και το σκοτεινό.

 

 

«Είναι πολύ σχετικό το τι είναι μαύρο και τι όχι.  Εμείς χαρακτηριζόμαστε ως μια σκοτεινή θεατρική ομάδα και δεχόμαστε τον τίτλο με χαρά» λέει η Βαρβάρα και συνεχίζει: «Είμαστε αρκετά ενεργοί και ανήσυχοι.  Τα θέματα που μας αρέσουν, είναι κυρίως τα οντολογικά.  Η ζωή, ο θάνατος και ο έρωτας. Τα τρία τεράστια κομμάτια της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτά που απασχολούν και περισσότερο. Το πώς ζει κανείς, το πώς και πότε πεθαίνει και το μεγαλύτερο διάστημα ανάμεσα στα δύο, ο έρωτας. Εγώ θεωρώ ότι κάνουμε ένα ουσιαστικό θέατρο.  Μας ενδιαφέρει ο ρεαλισμός που είναι και το κυρίαρχο στοιχείο στις παραστάσεις μας. Δεν μας αρέσει η σοβαροφανής πλευρά του θεάτρου.  Ασχολούμαστε κυρίως με την σοβαρότητα του.  Θέλουμε να κάνουμε σοβαρό θέατρο στην πόλη.  Είμαστε μια ομάδα που κάνει την παραγωγή μόνη της. Δεν έχουμε επιχορηγηθεί ποτέ και από κανέναν. Προσπαθούμε να κάνουμε σοβαρό θέατρο με όσα μέσα διαθέτουμε και πιστεύω ότι μέχρι τώρα έχουμε κάνει αξιοπρεπείς παραστάσεις στην πόλη. Τα έργα μας, αν και είναι εναλλακτικά και σκοτεινά, έχουν απήχηση και ο κόσμος τα απολαμβάνει, γιατί δίνουμε κάτι διαφορετικό όσον αφορά το συναίσθημα. Ο θεατής που έρχεται στις παραστάσεις μας, γνωρίζει ότι δεν θα βγει από το θέατρο χαρούμενος. Θα βγει προβληματισμένος.  Θα βγει ίσως με έναν αναστεναγμό ανακούφισης επειδή αυτό που συνέβη στην ήρωα του έργου δεν συμβαίνει στον ίδιο.  Ειδικά όταν παίζουμε στο Μπενσουσάν Χαν, θέλω τα συναισθήματα να ακολουθούν τον θεατή και όταν φεύγει από την παράσταση. Και φροντίζω για το συναίσθημα αυτό.  Μετά το τέλος της παράστασης, όταν οι νεραντζιές στην Κατούνη είναι ανθισμένες, ανοίγω τα παράθυρα και παίζω την μουσική της παράστασης που ακολουθεί τους θεατές μέχρι το τέλος του δρόμου.  Οι παραστάσεις μας είναι δια δραστικές ακόμη και αφού έχετε φύγει από το θέατρο.  Όταν γυρίζετε στον σπίτι σας και πάτε να ανοίξετε την πόρτα από ένα σκοτεινό δωμάτιο. Εκεί θα είναι η δια δράση.  Εκεί θα έχετε τρομάξει».

 

 

Η αρχή

Το «Θέατρο του άλλοτε» είναι μια ιδιαίτερα δραστήρια θεατρική ομάδα. Μέσα σε οκτώ χρόνια έχει ανεβάσει δεκατέσσερις παραστάσεις και οι περισσότερες από αυτές ήταν sold out.  «Η όλη σκέψη για την δημιουργία της ομάδας, μου γεννήθηκε ως θεατής» λέει η Βαρβάρα και συνεχίζει: «Ορμώμενη από τις παραστάσεις που παρακολουθούσα, μου γεννήθηκε η ανάγκη θα δω ένα διαφορετικό θέατρο.  Να νιώσω περισσότερα από εκείνα που με έκαναν να νιώσω τα θέατρα που έβλεπα.  Τα κρατικά και τα εθνικά.  Οι θίασοι των μικρών και των μεγάλων παραγωγών. Ήταν όλα παρόμοια, ανεβασμένα με τον ίδιο τρόπο. Είχα αρχίσει να βαριέμαι αυτού του είδους το θέατρο και σκέφτηκα ότι αυτό που συμβαίνει με μένα, μπορεί να συμβαίνει και με άλλους. Άρχισα να σκέφτομαι πως θα έπρεπε να είναι το θέατρο που θα μου άρεσε να βλέπω. Να νιώθω περισσότερα συναισθήματα.  Να αισθάνομαι τους ηθοποιούς. Να τους μυρίζω, να τους νιώθω. Το 2010 λοιπόν, άρχισα να πλέκω μια παράσταση που από την εφηβική μου ηλικία επιθυμούσα να δω στο σανίδι. Τα τέσσερα γυναικεία πορτραίτα που έγραψε ο Έντγκαρ Άλαν Πόε.  Τότε με την Μαρία Ράπτη σκεφτήκαμε  το «θέατρο του άλλοτε» γιατί τα έργα που καταπιανόμαστε, είναι παραστάσεις άχρονες. Δεν είναι ούτε παρελθοντικές, αλλά ούτε και τωρινές. Έχουν στίγμα διαφορετικό και άχρονο. «Ο Φόβος» ανέβηκε το 2012 μετά από πρόβες που κράτησαν δυόμιση χρόνια. Ο θεατής βγήκε από την ασφαλή θέση που του πρόσφεραν οι παραστάσεις στα συμβατικά θέατρα.  Τον τοποθετήσαμε όρθιο σε έναν χώρο.  Τον τοποθετήσαμε μέσα στο δράμα των ηθοποιών.  Εκεί όπου όπως έχει πει ο Πόε « δεν υπάρχει τίποτε πιο γοητευτικό από τον θάνατο μιας ωραίας γυναίκας». Στο έργο υπήρχε ο θεός, ο διάβολος, τα θεία. Ήταν μια από τις πιο άρτιες παραστάσεις. Οι ηθοποιοί με τους θεατές έρχονταν σε άμεση επαφή και οι ηθοποιοί μου έλεγαν ότι παίζουν επάνω στις ανάσες των θεατών. Το έργο παίχτηκε για τρεις σεζόν και αν δεν θέλαμε ως καλλιτέχνες να κάνουμε και άλλα πράγματα, η παράσταση θα συνεχιζόταν μέχρι και τώρα.  Μας ζητούν να το ανεβάσουμε και πάλι, όμως θα δούμε. Εκείνη ήταν η πρώτη απόπειρα για τέτοιου είδους θέατρο στην Θεσσαλονίκη, ενώ για πρώτη φορά το Μπενουσάν Χαν χρησιμοποιήθηκε για μια αμιγώς θεατρική παράσταση και από τότε κατοχυρώθηκε ως ένας καλλιτεχνικός καθαρά χώρος».

 

«Ατμόσφαιρα Θανατερή»

Η νέα σκηνοθετική απόπειρα της Βαρβάρας Δουμανίδου και του Θεάτρου του Άλλοτε, αποτελεί μια ακόμη πρόκληση.  Ανεβάζουν τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη.  «Είχαμε να κάνουμε με ένα πολύ δύσκολο κείμενο. Ένα όχι θεατρικό κείμενο, όμως πλέον έχουμε την εμπειρία να ανεβάζουμε έργα που δεν είναι θεατρικά.  Ανεβάσαμε τον εκκλησιαστή από την Παλαιά  Διαθήκη, όμως η Φόνισσα ήταν ότι πιο δύσκολο έχουμε κάνει» τονίζει η Βαρβάρα και συνεχίζει: «Η Φόνισσα έχει όλα τα χαρακτηριστικά της αρχαίας τραγωδίας. Αν και σύγχρονο συγκριτικά με την αρχαία τραγωδία, έχει τα πάντα.  Έχει τραγικούς ήρωες, που ζουν μια τραγική ζωή και τραγική κατάληξη. Το έργο έχει πολλά χαρακτηριστικά από αυτά που θα με έκαναν να γοητευθώ.  Έχει πολύ θάνατο και αναλύει την ψυχολογία μιας γυναίκας που ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης ως συγγραφέας, προσπαθεί να δικαιολογήσει.  Πώς να δικαιολογήσεις όμως μια γυναίκα που σκοτώνει μικρά κορίτσια; Ήταν πάντοτε όνειρο μου να ανεβάσω το έργο αυτό.  Ανεβάζουμε την Φόνισσα ως έργο αυτούσιο.  Μέχρι τώρα όσες φορές ανέβαινε η Φόνισσα, κρατούσαν το κείμενο και ακολουθούσε μια μικρή δραματοποίηση του.  Εμένα δεν με ενδιέφερε κάτι τέτοιο.   Εγώ ήθελα οι θεατές να μπουν και να νιώσουν το δράμα των ηρώων.  Αυτό επιτυγχάνεται με τον ρεαλισμό. Αν αφήσεις μόνον την αφήγηση να λειτουργήσει, δεν θα φτάσεις στο συναίσθημα.  Στην παράσταση μας, η Φόνισσα παίρνει σάρκα και οστά.  Βλέπουμε όλους τους ήρωες μπροστά μας. Είναι μια παράσταση που πιστεύω ότι θα κάνει αίσθηση.  Έχει μια τελετουργία μυστηριακή και μια ατμόσφαιρα θανατερή.  Ο θεατής θα προβληματιστεί πολύ από την παράταση.  Θα νιώσει έντονη δυσαρέσκεια και θα δυσανασχετήσει όταν θα γίνονται οι φόνοι. Ο τελικός μου προορισμός σκηνοθετικά, είναι να καταλάβει γιατί μια γυναίκα σε εκείνη την εποχή, θα πάρει την τρομακτική απόφαση να δολοφονήσει μικρά κορίτσια. Η Φόνισσα είναι ένα έργο που αναφέρεται σε μια εποχή όχι και τόσο μακρινή, που όμως εμείς θέλουμε να την αντιλαμβανόμαστε ως μακρινή.  Η γυναικοκτονία, υπάρχει μέχρι στις μέρες μας.  Σε κάποιες χώρες τις Αφρικής όταν γεννιούνται μικρά κορίτσια σε φτωχές οικογένειες, τα θάβουν στο χώμα.  Νεογέννητα. «Δεν έπρεπε να γεννιούνται» λέει η Φόνισσα.  Λέει ο Παπαδιαμάντης μάλλον μέσα από την Φόνισσα . «Και αν γεννιούνται θα πρέπει αμέσως να καρυδοπνίγονται» συμπληρώνει.  Όλοι μας θεωρούμε αδιανόητο κάποιος με σώας τα φρένας να σκοτώνει μικρά κορίτσια.   Ο θεατής όμως πρέπει να κατανοήσει μια ολόκληρη κοινωνία που δημιουργεί τέτοιους ανθρώπους.  Κανείς δεν ξυπνά το πρωί και λέει «σήμερα θα σκοτώσω το παιδί μου».  Κι όμως συμβαίνει για κάποιον λόγο που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε.  Πάντα όμως υπάρχει κάποιος λόγος. Στις ειδήσεις τον τελευταίο καιρό βλέπουμε γονείς να σκοτώνουν τα παιδιά τους. Μπορεί να μην είναι η ιστορία της Φόνισσας, όμως έχουν κοινά στοιχεία.  Οι γονείς δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος. «Όλο κορτσούδια αυτή η οικογένεια.  Πρέπει να την λυπάσαι» λέει ο Παπαδιαμάντης μέσα από την Φόνισσα.  Τότε τις φτωχές οικογένειες που είχαν πολλά κορίτσια της λυπόντουσαν. Τώρα μπορεί να μην συμβαίνει το ίδιο με τα κορίτσια, όμως συμβαίνει με τα φτωχά παιδιά που έχουν ειδικές ανάγκες.  Είναι στιγματισμένα από την κοινωνία.  Οι γονείς τους φοβούνται τι θα γίνει με τα παιδιά τους όταν οι ίδιοι φύγουν από την ζωή. Είναι παιδιά που τα τοποθετούν στο περιθώριο από την αρχή της ύπαρξης τους. Ξεκινούν την ζωή τους από διαφορετική γραμμή εκκίνησης συγκριτικά με άλλα παιδιά.  Ο Παπαδιαμάντης, είχε και εκείνος τέσσερις αδελφές για να παντρέψει και ήταν πάμφτωχος.  Κατανοούσε πολύ καλά αυτό για το οποίο έγραφε».

 

Ηθοποιός σημαίνει φως;

Οι παραστάσεις του Θεάτρου του Άλλοτε, δεν είναι εύκολες ούτε για να τις παρακολουθήσεις αλλά ούτε και για να συμμετάσχεις σε αυτές.  Σε κάποιες, όπως «Η τυφλόμυγα» και «Ο κάτω κόσμος» ο κόσμος έφευγε στην μέση γης παράτασης, επειδή δεν άντεχε τα συναισθήματα που του δημιουργούνταν. Αυτό για την Βαρβάρα και τους συνεργάτες της, ήταν μια επιτυχία.  Η ίδια, χαρακτηρίζεται ως σκληρή σκηνοθέτης και γι’ αυτό πλάι της μένουν μόνον όσοι αντέχουν.  Πόσο όμως επηρεάζουν την ίδια και τους ηθοποιούς της όλα αυτά εξελίσσονται επάνω στην σκηνή ή όπου έχει τοποθετηθεί το έργο;  «Πολλές φορές έρχονται δάσκαλοι θεάτρου στις παραστάσεις μας και άλλοι σκηνοθέτες και με ρωτούν αν μετά το έργο κάνουμε αποταύτιση.  Μια συγκεκριμένη διεργασία προκειμένου ο ηθοποιός να βγάλει από πάνω του το ρόλο» λέει και συνεχίζει:  «Οι ηθοποιοί στο Θέατρο του Άλλοτε, παρόλο τον ρεαλισμό που δίνουμε στις παραστάσεις μας, δεν έχουμε τέτοια προβλήματα.  Πέντε λεπτά μετά το τέλος της παράστασης είμαστε ικανοί να αστειευτούμε και να γελάσουμε χωρίς να μας έχει μείνει καμία παρενέργεια.  Ο ηθοποιός της ομάδας μας, γνωρίζει ότι ο ρόλος είναι ρόλος και ότι δεν πρέπει να τον κουβαλάει ως βάρος.  Οι ηθοποιοί που ήρθαν να δουλέψουν μαζί μας και δεν άντεξαν έφυγαν. Αν είσαι πολύ ευαίσθητος δεν μπορείς να κάνεις την δουλειά του ηθοποιού».

Ηθοποιός, σημαίνει φως.  Στην περίπτωση του Θεάτρου του Άλλοτε όμως, ηθοποιός σημαίνει και σκοτάδι. Προκειμένου να «ανακαλύψουμε τα σκοτεινά μας σημεία, να απελευθερωθούμε για να βγούμε πιο καθαροί στο φως» όπως λέει η Βαρβάρα Δουμανίδου.

 

 

Συντελεστές: Θεατρική διασκευή – Σκηνοθεσία: Βαρβάρα_Δουμανίδου Βαρβάρα Δουμανίδου Barbara Doumanidou Κίνηση: Δημήτρης Βασιλειάδης, Μουσική: Νατάσα Κοψαχείλη, Σκηνικά αντικείμενα: Μη με λησμόνει, Δημιουργία αφίσας: Φωτεινή Φιλοξενίδου, Φωτογραφίες: Λάμπρος Καζάν, Promo trailer: Τόμης Βρακάς, Κώστας Βρακάς.

Διανομή: Δημήτρης Βασιλειάδης, Τζώρτζια Βογιατζόγλου, Βάλια Γκαγκάτση, Βαρβάρα Δουμανίδου, Δημήτρης Ελιάς, ‘Ολγα Καλαμάρα, Παναγιώτης Καβαλιεράκης, Νατάσα Κοψαχείλη, Στέργιος Κωνστατζίκης, Θεοδώρα Κωστάκου, Νίκος Νικολαϊδης, Μαρία Σεμερτζίδου και οι μικρές Ρόζα Καβαλιεράκη και Ελπίδα Τσαρδάκα