Αναζητώντας θησαυρούς στις ελληνικές θάλασσες
Tα σίδερα λυγίζουν γύρω από το ρήγμα. Το νερό μπαίνει με πίεση και γεμίζει τα στεγανά. Το βαρύ σκαρί κρατιέται με δυσκολία στην επιφάνεια της θάλασσας. Ο αέρας λυσσομανά και τα κύματα χτυπάνε από τα πλάγια. Το πλοίο παίρνει κλίση. Αρχίζει να βουλιάζει σιγά σιγά. Οι τόνοι του βάρους του, το τραβάνε προς τα κάτω. Από τον αέρα που λυσσομανά και τα κύματα που χτυπάνε με μανία στις λαμαρίνες, σιγά σιγά το πλοίο περνά σε μια άλλη διάσταση. Στην απόλυτη σιωπή και ηρεμία. Βουλιάζει σιγά σιγά στον βυθό. Ακουμπάει στον πυθμένα και μένει εκεί για πάντα. Στην διάσταση αυτή, περιμένει να ανακαλυφθεί προκειμένου να πει την ιστορία του. Ο Κίμων Παπαδημητρίου και η Ομάδα Ενάλιων Αποτυπώσεων, στο Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αναζητούν ναυάγια σε όλη την Ελλάδα, προκειμένου να τα αποτυπώσουν τοπογραφικά αλλά και να καταγράψουν τις ιστορίες τους, αναζητώντας τον άνθρωπο μέσα από τα ίχνη που άφησε αυτός στο ναυάγιο και όχι μόνο. «Ένα ναυάγιο, είναι μια χρονοκάψουλα που δεσμεύει μέσα του κομμάτια της ιστορίας του πλοίου, αλλά και της ναυσιπλοΐας της εποχής, του τρόπου που γίνονταν το εμπόριο» λέει ο Κίμων Παπαδημητρίου, Δρ Αγρονόμος και Τοπογράφος Μηχανικός, εκπαιδευτής καταδύσεων και συντονιστής της ομάδας.
Η Ομάδα Ενάλιων Αποτυπώσεων, δεν απαρτίζεται μόνον από επιστήμονες τοπογράφους. Απαρτίζεται από ανθρώπους που αγαπούν την θάλασσα αλλά και την περιπέτεια: «Η ομάδα μας δεν είναι αμιγώς ακαδημαϊκή» λέει ο Κίμων και συνεχίζει: «Υπάρχουν μέλη της που είναι έξω από τον ακαδημαϊκό χώρο. Είναι ενεργοί πολίτες, τοπογράφοι ελεύθεροι επαγγελματίες, όμως αυτό μας ενώνει είναι η αγάπη για την θάλασσα, την κατάδυση και τον πολιτισμό που σχετίζεται με το στοιχείο της θάλασσας. Στο πανεπιστήμιο έχουμε φτιάξει ένα πρόγραμμα δια βίου μάθησης όσον αφορά το πώς γίνεται η αποτύπωση των ναυαγίων το βαθμό που δεν εμπίπτουν αυτά σε θέματα διαχείρισης του υπουργείου πολιτισμού. Δημοσιεύουμε μάλιστα και εργασίες, είτε επιστημονικές, είτε στην ιστοσελίδα μας. Συνεργαζόμαστε με φορείς του πολιτισμού, για την ανάδειξη και την προστασία της ενάλιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς».
«Ψάχνετε τον θησαυρό;»
Η Ομάδα Εναλίων Αποτυπώσεων, μέχρι να φτάσει να βουτήξει για να βρει και να αποτυπώσει ένα ναυάγιο, ακολουθεί μια διαδικασία προκειμένου να βρει που ακριβώς είναι αυτό που ψάχνει. Κάθε φορά που προσεγγίζουν τους ντόπιους ψαράδες προκειμένου να ρωτήσουν πληροφορίες για ένα ναυάγιο, έρχονται αντιμέτωποι με το ίδιο ερώτημα. «Ψάχνετε τον θησαυρό;».
«Ο κόσμος έχει συνδέσει αυτό το άγνωστο της θάλασσας, με μύθους και θρύλους, για θησαυρούς που βρίσκονται κρυμμένοι στα ναυάγια. Δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν τέτοιοι θησαυροί, όμως όσα ναυάγια από τον πόλεμο ίσως να μετέφεραν κάποια πράγματα αξίας, έχουν ανελκυστεί και ίσως να έχει γίνει αυτό από τους ίδιους τους ανθρώπους που τα βούλιαξαν» λέει ο Κίμων Παπαδημητρίου και συνεχίζει: «Οι ψαράδες έρχονται εκεί που βουτάμε και είναι πολύ καλή παρέα μέσα στο νερό. Όταν δουν ότι δεν έχεις ψαροντούφεκα μαζί σου και ότι στο κινητό σου έχεις φωτογραφίες μόνον από ναυάγια και όχι φωτογραφίες από ψάρια, αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι κάνουμε και ξεκινά μια εποικοδομητική συνεργασία. Είναι σημαντικό κομμάτι της δουλειάς μας, να έρθουμε σε επαφή με την τοπική κοινωνία και να συνεργαστούμε. Αυτοί οι άνθρωποι γνωρίζουν καλά τις περιοχές τους και πολλές φορές είναι φορείς της ιστορίας, είτε γιατί οι πατεράδες τους δούλεψαν στα ναυάγια ανελκύοντας τα, είτε γιατί ψαρεύουν στις περιοχές και μπορούν να καταλάβουν που υπάρχει ένα ναυάγιο και που όχι. Τα ναυάγια με τα χρόνια, γίνονται ένα με το οικοσύστημα. Γίνονται τεχνητοί ύφαλοι και γεμίζουν με ζωή. Όταν στη μέση του πελάγους ξαφνικά βλέπεις να υπάρχει έντονη υποθαλάσσια ζωή, με είδη ψαριών που συναντάς σε παράκτιες περιοχές, καταλαβαίνεις ότι εκεί κάτω κάτι υπάρχει. Στην επαφή και τον διάλογο με τους ντόπιους ψαράδες προσπαθούμε να τους εξηγήσουμε κάποια πράγματα τα οποία τα έχουν μπροστά τους άλλα τα αντιλαμβάνονται διαφορετικά. Για εμάς για παράδειγμα, ο πραγματικός θησαυρός είναι η ιστορία του ναυαγίου και όχι κάποια ευρήματα που μπορεί να έχουν αξία. Ακόμη και ένα έκθεμα σε μουσείο δεν έχει τόσο μεγάλη αξία το αντικείμενο αυτό καθαυτό, όσο το τι μας λέει για το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε. Τι μας αποκαλύπτει για την εποχή που κατασκευάστηκε. Αυτός είναι ο πραγματικός θησαυρός. Όλα αυτά τα ευρήματα σχετίζονται με τους ανθρώπους της θάλασσας. Ο πολιτισμός της θάλασσας είναι ο πολιτισμός επάνω στον οποία στηρίχθηκε ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός».
3D απεικόνιση
Η δουλειά των μελών της Ομάδας Ενάλιων αποτυπώσεων, ξεκινά με την έρευνα και καταλήγει στην τρισδιάστατη απεικόνιση του ναυαγίου. «Συνήθως αυτό που κάνουμε, είναι αρχικά η αρχειακή έρευνα προκειμένου να μάθουμε για κάποιο ναυάγιο. Μετά το εντοπίζουμε στον χάρτη. Στους ναυτικούς χάρτες, υπάρχουν πολλά τέτοια στοιχεία επειδή αυτοί οι χάρτες επισημαίνουν τα ναυάγια προκειμένου να μην χτυπήσουν επάνω τους τα πλοία που περνούν. Φυσικά το ότι θα εντοπίσεις ένα ναυάγιο στον χάρτη, δεν σημαίνει ότι θα καταφέρεις να το βρεις κιόλας. Κάνουμε αυτοψία και ερχόμαστε σε επαφή με τους ντόπιους ψαράδες. Με το βυθόμετρο προσπαθούμε να εντοπίσουμε την ακριβή θέση του ναυαγίου και αν το επιτρέπει το βάθος και οι συνθήκες καταδυόμαστε. Πολλές φορές εκεί που κάποτε υπήρχε ένα ναυάγιο, τώρα υπάρχουν μόνον μερικά κομμάτια σίδερο. Πολλά ναυάγια ανελκύστηκαν από τους ντόπιους με ανορθόδοξους τρόπους, προκειμένου να πουληθούν ως σκραπ. Κόπηκαν με δυναμίτη και όσα κομμάτια ήταν δυνατόν, ανελκύστηκαν. Αυτό προκαλούσε μεγάλη οικολογική καταστροφή. Μόλις βρούμε το ναυάγιο, βρίσκουμε τα σχέδια του πλοίου και με συγκεκριμένες τεχνικές αποτύπωσης, φτιάχνουμε το τρισδιάστατο μοντέλο του» εξηγεί ο Κίμων Παπαδημητρίου το πώς λειτουργεί η ομάδα.
Αναζητώντας τον άνθρωπο.
«Τα ναυάγια είναι μνημεία. Είναι τόποι μνήμης και έτσι πρέπει να τα αντιμετωπίζεις. Υπάρχουν ναυάγια τα οποία αποτελούν εθνικές τραγωδίες» λέει ο Κίμων και συνεχίζει: «ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που λέει ένας φίλος, είναι ότι αν δεις ένα αεροπλάνο στον βυθό, δεν θα πας ποτέ να καθίσεις στην θέση του πιλότου. Το πιο πιθανό είναι ο πιλότος να έχει σκοτωθεί στο σημείο. Είναι σαν να ανοίγεις ένα τάφο για να μπεις μέσα. Πρέπει να προσεγγίζεις το ναυάγιο με σεβασμό. Μόνον από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο έχουμε στην Ελλάδα πάνω από χίλια ναυάγια καταγεγραμμένα και υπάρχουν και μικρότερα πλοιάρια που έχουν βυθιστεί και δεν έχουν καταγραφεί, όμως όλα σχετίζονται με ανθρώπινες ζωές. Κάποιες ζωές που ίσως χαθήκανε στην θάλασσα, ή και περιουσίες που χάθηκαν. Τώρα δουλεύουμε επάνω στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπάρχει μεγάλος όγκος ναυαγίων. Περισσότερα από 1500, Αν πάμε και πιο πίσω, η αναζήτηση γίνεται πιο δύσκολη, αφού δεν μπορείς να βρεις εύκολα στοιχεία. Όλα τα ναυάγια είναι σημαντικά για την καταδυτική κοινότητα. Είναι κομμάτια ιστορίας. Την ιστορία του πλοίου προσπαθούμε να την ανακαλύψουμε και να την αποτυπώσουμε, μέσα από έγγραφα, τίτλους ιδιοκτησίας, ασφαλιστικά έγραφα του πλοίου, τα σχέδια του κλπ. Αμέσως μετά αρχίζει το δυσκολότερο κομμάτι της έρευνας μας. Οι προφορικές μαρτυρίες. Ψάχνουμε ανθρώπους του συγκεκριμένου ναυαγίου που ερευνούμε. Ανθρώπους που είτε δούλεψαν σε αυτό, είτε ταξίδεψαν, είτε και συγγενείς τους αν το πλοίο είναι πολύ παλιό.
Στα ναυάγια που έχουμε ταυτοποιήσει μέχρι τώρα, δεν υπήρχαν θύματα. Δεν πάμε όπου να ‘ναι για να κάνουμε ότι να ‘ναι. Κρατάμε αποστάσεις ασφαλείας από θέματα που είναι ευαίσθητα. Ένα πλοίο που έχουμε υιοθετήσει και που κάναμε εκπαίδευση επάνω του, είναι το «καλή τύχη». Βρήκαμε την οικογένεια του τελευταίου καπετάνιου και μιλήσαμε μαζί τους. Μας έστειλαν και φωτογραφίες καθώς και ο δισέγγονος του πρώτου πλοιοκτήτη ο οποίος μας έστειλε επίσης φωτογραφίες του πλοίου.
Στον φάρο της Ψαθούρας υπάρχει μια ωραία ιστορία με ένα γερμανικό αεροπλάνο που έπεσε και ο φαροφύλακας περιέθαλψε τον πιλότο. Κάποια χρόνια μετά, το περιστατικό αυτό έσωσε την ζωή του φαροφύλακα από τους Γερμανούς. Στο Νότιο Πήλιο, ψαράδες μας έχουν αναφέρει ότι περνούσε το περιπολικό των Γερμανών και κάποιες φορές που είχαν ανάγκη τους έδινε καύσιμα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να τους βύθιζε. Η Ελλάδα προσπαθεί να αναδείξει ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους οι οποίοι να είναι επισκέψιμοι. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρεις χώροι που ετοιμάζονται ώστε να είναι επισκέψιμοι τα επόμενα χρόνια. Στο θαλάσσιο πάρκο στις Βόρειες Σποράδες, στην Πύλο και στο Λαύριο».
Ο Κίμων και η Ομάδα Ενάλιων Αποτυπώσεων, συνεχίζουν να ψάχνουν τους βυθούς της Ελλάδας, προκειμένου να ανακαλύψουν τις θησαυρούς που κρύβονται εκεί, έτσι όμως όπως τους αντιλαμβάνονται εκείνοι.
όλα τα Βίντεο του Κίμων Παπαδημητρίου εδώ: https://cutt.ly/U7fzLl Παρακολουθήστε τις αναζητήσεις τους μέσα από την ιστοσελίδα τους: http://labtop.topo.auth.gr/wreckhistory/about/members/
